ایمنی و بهداشت محیط کار چیست؟
عینک ایمنی کار: ایمنی و بهداشت محیط کار طی دهه های اخیر برای تحقق اهداف سازمان ها در حوزه رقابت پذیری کشورهای صنعتی، به یکی از اولویت های اصلی در کسب و کار امروز تبدیل شده است. نیروی انسانی به عنوان اصلی ترین سرمایه سازمان ها با هدف بهبود فرآیند های کاری، در زمینه اهداف مدیریت های اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. در فرهنگ ما به موضوع و بهداشت محیط کار صرفا از دیدگاه اقتصادی دیده نمی شود.
بلکه براساس اعتقادات دینی و تمدن ایرانی، به این موضوع توجه می شود. در سال های گذشته تلاش های فراوانی جهت شناخت دلایل به وجود آورنده سوانح در صنایع مختلف به ویژه صنعت نفت و گاز صورت گرفته است. اعتقاد بر این بود که بیشتر حوادث، ناشی از خطاهای انسانی است و به سادگی می توان نتیجه گرفت که این گونه خطاها بدلیل بی دقتی یا بی کفایتی در انجام کارها می باشد، اما این استدلال درست نیست.
افرادی که سوانح را بررسی می کنند دریافته اند که انسان فقط آخرین حلقه زنجیری است که باعث ایجاد یک سانحه می شود. نمی توان با تغییر دادن افراد از سوانح جلوگیری کردو و بهداشت محیط کار را افزایش داد، تنها می توان با شناسایی عوامل بوجود آورنده یک سانحه، از آن پیشگیری کرد. از آنجایی که بزرگترین تهدیدهای ایمنی از مسائل سازمانی سرچشمه می گیرند، ایمن سازی سیستم و ایمنی و بهداشت محیط کار نیازمند عملکرد سازمانی می باشد.
آمارهای جهانی عدم رعایت ایمنی و بهداشت محیط کار
عینک برشکاری: تحقیقات و بررسی های انجام شده بر حوادث بزرگی مانند و بوپال و اتفاقات کوچکی که همه روزه سلامتی و جان ملیون ها نفر را به مخاطره می اندازد نشان داده است که علیرغم بکارگیری کلیه فاکتور های مهندسی و حفاظت های شدید و ایمنی و بهداشت محیط کار همچنان پتانسیل بروز حوادث بزرگ و کوچک در صنایع و محیط زندگی با ریسک بالا وجود دارد.
ایمنی و بهداشت محیط کار (HSE) از مهم ترین مسائلی است که هر فرد در هر سطحی در محیط کار و زندگی باید بدان توجه نماید و غفلت از آن بعضا صدمات و ضایعات جبران ناپذیری را موجب خواهد شد.
عینک دندانپزشکی: نکته ای که هیچگاه نباید فراموش شود این است که خطر همواره در کمین ماست. بنابراین همواره باید به فکر کاهش آسیب های ناشی از خطرات احتمالی باشیم. این سخن بدین معناست که حتی اگر ما تمام احتیاطات لازم را بکار ببندیم و ایمنی و بهداشت محیط کار را رعایت کنیم باز هم ممکن است از ناحیه مسائلی که دور از ذهن ماست یا بخاطر اشتباه و سهل انگاری دیگران ما با خطراتی مواجه شویم. حال اگر می خواهیم خود و دیگران را از گزند این خطرات در امان نگه داریم یا آثار آنها را به حداقل برسانیم باید تمهیداتی را فراهم نماییم. نخستین مسئله ای که باید در ایمنی و بهداشت محیط کار بدان توجه کنیم تفکر صحیح و منطقی و برخورد درست در پیشگیری از خطر است.
باید بخاطر داشته باشیم که بروز استرس بیش از حد و رفتارهای وسواسی (بخاطر ترس از این موضوع که همواره خطراتی که در کمین ما هستند) نه تنها کمکی به حل مشکل نخواهند کرد بلکه کارآیی فرد را پایین تر هم می آورد و تجربه نشان داده است که این گونه برخوردها و رفتارها گاهی خود مشکل جدیدی را ایجاد می نمایند و بطور یقین مشکلات موجود را نیز حل نخواهند کرد.
مسلما هرگاه خطرات را قبل از وقوع، پیش بینی نماییم و آمادگی لازم ذهنی و عملی را در مقابل آنها کسب کنیم علاوه بر کاهش امکان وقوع آنها، نحوه برخورد ما با موارد خطر بسیار موثرتر خواهد بود. در غیر این صورت غافلگیر خواهیم شد که این امر امکان بروز عکس العمل مناسب را از ما سلب و آسیب های ناشی از حوادث را بسیار افزایش می دهد و ایمنی و بهداشت محیط کار به خطر می افتد.
نکته ای که هیچگاه نباید فراموش شود این است که خطر همواره در کمین ماست. بنابراین همواره باید به فکر کاهش آسیب های ناشی از خطرات احتمالی باشیم.
این مطلب به این معناست که مثلا اگر به آزمایشگاه وارد می شویم باید بدانیم که در آن، احتمال انفجار، آتش سوزی، استنشاق گازها و بخارات سمی و غیره همواره وجود دارد و به همین دلیل همیشه باید نکات ایمنی لازم را مد نظر و به هشدار های ایمنی توجه داشته باشیم. این مرحله که در تکمیل مرحله قبلی مطرح می گردد شناسایی ابزار مقابله با خطر و فرار از خطر است.
یعنی قبل از بروز خطر باید آموزش های لازم را دریافت کرده و پاسخ چنین سوالاتی را آموخته باشیم که محل کپسول های آتش نشانی کجاست؟ در هنگام خطر باید از کجا کمک خواست؟ درب و پلکان اضطراری کجاست؟ روش استفاده از کپسول آتش نشانی چگونه است؟ نکته بعدی این است که رفتارهای خود و طرز قرار گیری وسایل و نگهداری مواد را به نحوی تغییر دهیم که امکان بروز خطر را به حداقل کاهش دهد.
مثلا قبل از انداختن چوب کبریت افروخته به سطل زباله از خاموشی کامل شعله آن اطمینان حاصل نماییم، اگر (متاسفانه) سیگاری هستیم در حالت خواب آلودگی سیگار نکشیم، وسایل با ارتفاع زیاد را که تعادل پایداری ندارند در نزدیکی محل کار و خواب و نشستن قرار ندهیم، تابلو های سنگین را که احتمال سقوط آنها وجود دارد به دیوار نصب نکنیم، مواد شیمیایی ناسازگار را در کنار هم انبار نکنیم، مسیر تردد افراد را از وجود اشیای مزاحم خالی کنیم و نکات دیگری از این دست که همگی باعث خواهند شد که موارد بروز خطر به حداقل رسیده و در صورت بروز خطر تلفات و آسیب های ناشی از آن کاهش یابد.
در آخرین مرحله باید کمک های اولیه لازم را بشناسیم. هر فردی ممکن است در موقعیت هایی قرار بگیرد که قبل از رسیدن پزشک و متخصص، افراد مصدومی به کمک و یاری او نیاز داشته باشند. چنین موقعیت هایی ممکن است درخانواده، محل کار، خیابان و یا هر محل دیگری پیش بیاید. برای اینکه بتوانیم در چنین مواقعی مصدومین را از خطرات جدی ناشی از اتلاف زمان تا رساندن به مرکز درمانی یا پزشک نجات دهیم، باید از اصول کمک های اولیه آگاهی داشته باشیم و آن را به عنوان یکی از مهارتهای اصلی زندگی فرا بگیریم. یکبار دیگر پنج عمل اصلی ایمنی را یاد آوری می نماییم:
- تفکر صحیح و منطقی در برخورد و پیشگیری از خطر.
- آشنایی با خطرات اطراف.
- در اختیار گرفتن ابزار مقابله با خطر از طریق آموزش های لازم.
- تغییر در جهت ایمن تر نمودن رفتارها و محیط زندگی.
- آموزش کمکهای اولیه.
تعریف ایمنی : ایمنی عبارت از علم و هنر پیشگیری از حادثه و عوامل ایجاد حادثه است.
فرهنگ ایمنی safety culture : فرهنگ ایمنی محصول ارزش ها، گرایش ها، ادراکات، صلاحیت ها و الگو های رفتاری فردی و گروهی کارکنان است، که بوسیله آن میزان تبعیت کارکنان از سبک و شیوه مدیریت ایمنی و بهداشت سازمان مشخص می گردد. امروزه 3 دیدگاه درباره فرهنگ ایمنی بیان می شود:
1٫دیدگاه سخت افزاری: تا چند دهه قبل دانشمندان برای کنترل زیان و کاهش آمار حوادث معتقد بودند که باید موانع و حفاظت های بیشتری را برای دستگاه ها ساخت و یا ابزار و ماشین آلات ایمن تری را بوجود آورد ولی باز هم آمار حوادث صنعتی پایین نیامد!
2٫دیدگاه نرم افزاری: در این دیدگاه کنترل حوادث، کاهش ضایعات، آموزش بهتر تهیه رویه ها procedure، خط مشی ها، برنامه ریزی، مورد توجه قرار گرفت ولی باز هم تاثیر چشمگیری در کاهش آمار حوادث نداشت
3٫دیدگاه زیست افزاری: در این دیدگاه انسان به عنوان عامل اصلی و تاثیر گذار بر حوادث مورد توجه محققین قرار گفت پژوهشگران روی سیستم های ایمنی – ایمنی فرآیند و مدیریت های نوین کردند تا بلکه بتوانند از احتمال و شدت بروز حوادث بکاهند. با توجه به این که انسان موجود پیچیده از لحاظ روانی و رفتاریست هنوز نکات مبهم زیادی وجود دارد که در مورد اثر بخشی این روش را قضاوت سخت کرده است.
مجموعه ایمنی ها سال هاست که به تولید و توزیع انواع تجهیزات ایمنی مانند، ، کلاه ایمنی، دستکش ایمنی، انواع بادگیر های ضدآب، پوتین سربازی و.. مشغول به فعالیت می باشد. خوشبختانه تولیدات ایمنی هامورد توجه سازمان ها، ارگان ها و شرکت های زیادی در سراسر ایران قرار گرفته است. این مراکز انواع تجهیزات ایمنی مورد نیاز خود را، به صورت کلی یا جزئی از این فروشگاه ها خریداری می کنند.
آموزش ایمنی :
یکی از عوامل کلیدی در و بهداشت محیط کار، آموزش ایمنی است. به منظور اداره یک برنامه موفق شرکت کنندگان باید در رابطه با مفاهیم، وظایف و مسولیت های مناسب مرتبط با ایمنی سیستم و ایمنی و بهداشت محیط کار آموزش ببینند. آموزش ویژه ای برای مدیریت، اعضای گروه کاری ایمنی، بازرسان، کنترل کنندگان، تکنسین ها، مهندسان و همه کسانی که در هدایت این برنامه فعالیت دارند، مورد نیاز است. اولین گام آماده سازی برای آموزش یک گروه، اجرای آنالیز نیازهای آموزشی است.
اصول ایمنی
ایمنی یک کارگاه به موارد ذیل بستگی دارد:
- – محل کار ایمن: محل کار ایمن از ورودی و خروجی های مطمئن برخوردار است. ساختمان ها و تاسیسات دارای مقاومت کافی در مقابل شرایط معمول و غیر معمول و اضطراری مثل زلزله، سریل و غیره می باشند. راه اندازی، بهره برداری و متوقف کردن دستگاه ها و تاسیسات به گونه ای است که برای سلامت افراد و محیط زیست خطری ندارد.
- – تناسب توانایی ها و لیاقت کارکنان با وظائف محوله: علاوه برآنکه لازم است کارکنان از نظر فیزیکی و ذهنی توانایی انجام امور روزمره و برخورد با حوادث احتمالی را داشته باشند بایستی به طور مداوم تحت آموزش های توجیهی شغلی قرار گیرند.
- – نظارت و ممیزی مداوم سیستم های ایمنی: اگرچه رعایت مسائل ایمنی در طراحی های اولیه از اهمیت بالایی برخوردار است و اگر طرحی ذاتا ایمن نباشد برای ایمن کردن آن باید چندین برابر هزینه کرد ولی رعایت این اصول در طراحی اولیه کفایت نمی کند و در تمامی مراحل اجرا تا انتها باید مسائل ایمنی پیاده شود.
- – مطالعات پژوهشی در مورد اتفاقات و حوادث: در پی هر حادثه و خسارت پیش از آن که به فکر پیدا کردن مقصرین و اعمال مجازات باشیم باید در اندیشه یافتن و رفع نقاط ضعف سیستم بود تا بتوان از تکرار حادثه جلوگیری نمود.
- – مشارکت کارکنان و ایجاد انگیزه در کل سیستم: ایمنی تنها در صورتی قابل حصول است که علاوه بر ایجاد محل کار ایمن، تدارک سیستم های ایمنی همه نیروها از آگاهی و انگیزه کافی برای برخوردار باشند. بسیاری از حوادث براثر غفلت یک نفر اتفاق می افتند اگر چه همگی در عواقب وخیم آن سهیم اند.
برخی از خطرات و مخاطرات مهم ایمنی و بهداشت شغلی
- الف ) سقوط اشیاء
- ب ) سقوط افراد
- ج ) تشعشعات خطرناک ( نظیر رادیوگرافی )
- د ) آلودگی محیط کار ، رستوران ها و دستشویی ها
- ه ) برق گرفتگی
- و ) آتش سوزی
- ز ) بلایای طبیعی
- ح ) کار با ماشین آلات خطرناک نظیر پرسها، اره ها و ماشین کاری
- ط ) مواد خطرناک و سمی اعم از مایع، گاز و جامد
- ی ) حمل و نقل افراد و اشیاء
اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای
- ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل
- مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است
- مراقبت از شاغلینی که عوام زیان آور، سلامت آنان را در محیط کار تهدید می کند
اوّلین قدم در عملیّات اجرائی ایمنی و بهداشت محیط کار و بهداشت حرفه ای، شناسایی است و از مراحل مختلفی تشکیل می گردد. طی یک بازدید کلی و مقدماتی می توان منابع خطر و مزاحم را تعیین کرد و شدت خطر را تخمین زد و افرادی که در معرض خطر هستند را جدا کرد و با انجام این مراحل خصوصیات کلی کار و محیط کار شناسایی می شود.