جزیره قشم، اولین ژئوپارک ایران در یونسکو

جزیره قشم، واقع در استان هرمزگان در جنوب ایران، به عنوان نخستین و تنها ژئوپارک خاورمیانه در شبکه جهانی ژئوپارک های یونسکو به ثبت رسیده است. این منطقه بی نظیر، گنجینه ای از میراث زمین شناختی، طبیعی و فرهنگی است که با هدف توسعه پایدار و حفاظت از این گنجینه ها، مورد حمایت سازمان جهانی یونسکو قرار گرفته است.

ژئوپارک قشم، فراتر از یک منطقه حفاظت شده طبیعی، نمادی از همزیستی پایدار انسان و طبیعت است. این عنوان جهانی نه تنها بر اهمیت زمین شناسی و تنوع زیستی شگفت انگیز این جزیره تأکید دارد، بلکه نقش جوامع محلی را در حفاظت و ترویج این میراث ارزشمند برجسته می سازد. از ساختارهای زمین شناختی منحصر به فرد گرفته تا اکوسیستم های دریایی و جنگلی، ژئوپارک قشم یک آزمایشگاه زنده برای درک تاریخ چندین میلیارد ساله زمین و تأثیر آن بر زندگی بشر است.

ژئوپارک قشم

ژئوپارک چیست؟

ژئوپارک یا پارک زمین شناسی، عنوان بین المللی ویژه ای است که توسط یونسکو به مناطقی اعطا می شود که دارای ویژگی های بارز زمین شناختی، طبیعی و فرهنگی در سطح جهانی باشند. این مناطق نه تنها از نظر علمی و آموزشی حائز اهمیت هستند، بلکه به دلیل زیبایی های طبیعی و چشم اندازهای منحصربه فرد، پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری پایدار و اکوتوریسم دارند. هدف اصلی یک ژئوپارک، حفاظت از میراث زمین شناختی و تنوع زیستی، همراه با ارتقاء آگاهی عمومی درباره مسائل زیست محیطی و بلایای طبیعی است.

ژئوپارک ها با تأکید بر توسعه پایدار منطقه ای، نقش کلیدی در ارتقاء سطح زندگی جوامع محلی ایفا می کنند. این مناطق با ایجاد فرصت های شغلی مبتنی بر گردشگری سبز، صنایع دستی و آموزش، به اقتصاد بومی کمک می کنند. همچنین، ژئوپارک ها بستر مناسبی برای تحقیقات علمی، آموزش و تبادل دانش در زمینه زمین شناسی، اکولوژی و فرهنگ فراهم می آورند. این رویکرد جامع، ژئوپارک ها را از سایر مناطق حفاظت شده متمایز می سازد و بر اهمیت همبستگی بین حفاظت از طبیعت و توسعه انسانی تأکید دارد.

ژئوپارک قشم کجاست؟

ژئوپارک جهانی قشم در بخش غربی جزیره قشم، واقع در استان هرمزگان و در آب های نیلگون خلیج فارس قرار دارد. این جزیره که به شکل دلفین در تنگه هرمز گسترده شده، دارای تشکیلات زمین شناختی خاصی است که در اثر فرسایش طولانی مدت، چشم اندازهای سنگی زیبا و دیدنی را خلق کرده است. موقعیت استراتژیک قشم در خلیج فارس، آن را به پلی میان ژئوپارک های آسیای شرقی و اروپایی تبدیل کرده و از نظر تنوع زمین شناختی و فرهنگی، جایگاه ویژه ای به آن بخشیده است.

در ابتدا، ژئوپارک قشم مساحتی در حدود ۳۰۰ کیلومتر مربع از بخش غربی جزیره را شامل می شد. اما پس از تأیید دوباره یونسکو در سال ۱۳۹۶، محدوده آن گسترش یافته و اکنون تقریباً تمام جزیره قشم، از جمله جنگل های حرا و جزیره هنگام را در بر می گیرد که مساحتی بالغ بر ۲۰۶۳ کیلومتر مربع را پوشش می دهد. این گسترش، تنوع زیست محیطی و زمین شناختی ژئوپارک را به طرز چشمگیری افزایش داده و آن را به یکی از غنی ترین مناطق طبیعی ایران و منطقه تبدیل کرده است.

پیشینه ژئوپارک قشم

خروج از یونسکو

ژئوپارک قشم در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۰۶ (۱ فروردین ۱۳۸۵) به عنوان اولین و تنها ژئوپارک خاورمیانه در شبکه جهانی ژئوپارک ها (GGN) تحت حمایت یونسکو به ثبت رسید. این دستاورد بزرگ، نویدبخش توسعه پایدار و افزایش آگاهی عمومی نسبت به میراث طبیعی ایران بود. با این حال، در دی ماه ۱۳۹۱، اتفاق ناخوشایندی رخ داد و ژئوپارک قشم به دلیل عدم توانایی مدیران وقت سازمان منطقه آزاد قشم در اجرای معیارهای تعیین شده یونسکو، از فهرست جهانی خارج شد.

دلایل اصلی این خروج، عدم رعایت استانداردهای لازم در زیرساخت ها و مدیریت بود. از جمله درخواست های مهم یونسکو که به آنها توجه کافی نشد، می توان به نصب تابلوها و علائم راهنمایی مناسب، احداث راه های دسترسی استاندارد به ژئوسایت ها، ساخت اماکن اقامتی و پشتیبانی از گردشگران در منطقه اشاره کرد. این کاستی ها باعث شد تا ژئوپارک قشم موقتاً اعتبار جهانی خود را از دست بدهد و نیاز به تلاش های مجدد برای بازگشت به این شبکه ارزشمند احساس شود.

تأیید دوباره یونسکو

پس از خروج ژئوپارک قشم از فهرست یونسکو، تلاش های گسترده ای برای بازگرداندن این عنوان ارزشمند آغاز شد. با تغییر دولت و روی کار آمدن مدیریت جدید در سازمان منطقه آزاد قشم، همکاری تنگاتنگی میان مدیران، کارشناسان و به ویژه جوامع محلی شکل گرفت. این تیم با تعهد و فعالیت شبانه روزی، به رفع نواقص و اجرای استانداردهای مورد نظر یونسکو پرداخت. این اقدامات شامل بهبود زیرساخت ها، آموزش جوامع بومی برای مشارکت در گردشگری پایدار و حفاظت از محیط زیست، و توسعه طرح های مدیریتی جامع بود.

پرونده بازگشت ژئوپارک قشم پس از انجام اقدامات اصلاحی فراوان، در آذرماه سال ۱۳۹۴ به یونسکو ارسال شد. سرانجام، این تلاش ها به ثمر نشست و در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ (۵ می ۲۰۱۷)، در دویست و یکمین نشست ژئوپارک های یونسکو که در فرانسه برگزار شد، ژئوپارک قشم مجدداً کارت سبز دریافت کرد و بار دیگر به عنوان یک ژئوپارک جهانی شناخته شد. این تأیید مجدد، نه تنها یک پیروزی برای قشم، بلکه برای کل میراث طبیعی و فرهنگی ایران محسوب می شود و زمینه را برای توسعه روزافزون گردشگری بین المللی و اشتغال زایی برای بومیان جزیره فراهم می سازد.

ژئوسایت های ژئوپارک قشم

ژئوپارک قشم با گستردگی فراوان خود، میزبان ۳۵ ژئوسایت بی نظیر است که هر یک زیبایی ها و ویژگی های زمین شناختی و طبیعی خاص خود را دارند. این ژئوسایت ها، پنجره ای به تاریخ زمین و فرآیندهای طبیعی هستند که در طول میلیون ها سال، چشم اندازهای شگفت انگیزی را خلق کرده اند. بازدید از این مناطق، تجربه ای فراموش نشدنی از قدرت و هنر طبیعت را برای گردشگران فراهم می آورد و به درک عمیق تر از میراث زمین شناختی منطقه کمک می کند.

از جمله برجسته ترین و پربازدیدترین ژئوسایت های ژئوپارک قشم می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دره ستارگان (دره ستاره افتاده): این دره با اشکال فرسایشی عجیب و غریب و صخره های مخروطی شکل، نتیجه فرسایش خاک توسط باد و باران در طول هزاران سال است. محلی ها معتقدند که این اشکال در اثر سقوط ستاره ای از آسمان پدید آمده اند، از این رو نام دره ستارگان بر آن نهاده شده است.
• تنگه چاه کوه: این تنگه شگفت انگیز با دیواره های عمودی و شیارهای عمیق، نمونه ای بی نظیر از فرسایش آبی در سنگ های رسوبی است. چاه های حفر شده در کف تنگه برای جمع آوری آب باران، از ویژگی های منحصر به فرد این ژئوسایت به شمار می روند.
• غار نمکدان: طولانی ترین غار نمکی جهان که زیبایی های خیره کننده ای از قندیل های نمکی، جریان های آب نمک و بلورهای نمک را به نمایش می گذارد. این غار دارای خواص درمانی نیز هست و محلی برای تحقیقات زمین شناسی و پزشکی محسوب می شود.
• جنگل حرا: اکوسیستمی منحصر به فرد از درختان مانگرو که در آب های شور رشد می کنند. این جنگل ها پناهگاهی برای پرندگان مهاجر و گونه های دریایی مختلف هستند و نقش حیاتی در حفظ تعادل زیستی منطقه ایفا می کنند. قایق سواری در میان این جنگل ها تجربه ای آرامش بخش و دیدنی است.
• جزایر ناز: سه جزیره کوچک در نزدیکی ساحل که در زمان جزر، با یک باریکه خشکی به ساحل قشم متصل می شوند. این پدیده طبیعی، امکان پیاده روی روی بستر دریا و دسترسی به جزایر را فراهم می کند و چشم اندازی زیبا از غروب خورشید را ارائه می دهد.
• دره تندیس ها: مجموعه ای از سازه های سنگی طبیعی که در اثر فرسایش شکل گرفته اند و یادآور تندیس های غول پیکر هستند. این دره، مکانی عالی برای عکاسی و لذت بردن از چشم اندازهای طبیعی است.
• بام قشم: بلندترین نقطه جزیره که چشم اندازی وسیع از دشت ها، سواحل و کوه های اطراف را به نمایش می گذارد. این مکان برای تماشای طلوع و غروب خورشید و لذت بردن از آرامش طبیعت ایده آل است.

علاوه بر اینها، ژئوسایت های دیگری نظیر موزه ژئوپارک جهانی قشم، روستای لافت با معماری خاص و بادگیرهایش، ساحل تخم گذاری لاک پشت ها، صخره خرچنگ ها، تالاب پرندگان دو کوهک، تنگه کریان، باسعیدو، خلیج دیرستان و بسیاری دیگر، هر کدام جذابیت های خاص خود را دارند. مدیریت ژئوپارک قشم با همکاری سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران، تلاش می کند تا ضمن حفظ این ژئوسایت ها، امکان دسترسی و بازدید پایدار از آنها را برای گردشگران فراهم آورد.

ژئوپارک قشم، با ۳۵ ژئوسایت بی نظیر، نه تنها گنجینه ای از تاریخ زمین شناسی ایران است، بلکه نمادی از همزیستی پایدار انسان و طبیعت به شمار می رود.

گردشگری در ژئوپارک قشم

گردشگری در ژئوپارک قشم، فرصتی بی نظیر برای تجربه اکوتوریسم و طبیعت گردی است. این منطقه با تنوع چشم اندازهای طبیعی از جمله جنگل های حرا، سواحل بکر، پدیده های زمین شناختی شگفت انگیز مانند دره ستارگان و تنگه چاه کوه، و همچنین مکان های تاریخی، طیف وسیعی از فعالیت ها و تجربیات را برای بازدیدکنندگان ارائه می دهد. مدیریت ژئوپارک با تأکید بر توسعه پایدار، تلاش می کند تا گردشگری در این منطقه، علاوه بر لذت بخش بودن، به حفظ محیط زیست و فرهنگ بومی نیز کمک کند.

برای گشت و گذار در تمامی ژئوسایت ها و بهره مندی کامل از جاذبه های ژئوپارک، نیاز به برنامه ریزی دقیق و زمان کافی است. هر ژئوسایت ویژگی های خاص خود را دارد و نوع فعالیت های تفریحی در آنها متفاوت است. به عنوان مثال، در جنگل های حرا می توان از قایق سواری و پدل برد لذت برد، در حالی که در جزیره هنگام، تماشای دلفین های وحشی و غواصی از محبوبیت بالایی برخوردار است. برای بازدید از ژئوسایتی مانند غار نمکدان، همراهی یک تورلیدر آگاه و متخصص برای اطمینان از ایمنی و درک بهتر اهمیت زمین شناختی آن ضروری است.

بهترین زمان بازدید از ژئوپارک قشم

جزیره قشم دارای آب و هوای گرم و مرطوب است که در فصول گرم سال می تواند برای گردشگران طاقت فرسا باشد. بنابراین، بهترین زمان برای بازدید از ژئوپارک قشم و لذت بردن از زیبایی های آن، فصول خنک سال یعنی پاییز و زمستان است. در این ماه ها، هوا معتدل و دلپذیر است و امکان گشت و گذار راحت تر در فضای باز و ژئوسایت ها فراهم می شود. دمای هوا در این فصول، شرایط ایده آلی را برای پیاده روی، قایق سواری و سایر فعالیت های طبیعت گردی فراهم می کند.

فروردین و اردیبهشت نیز می توانند زمان های مناسبی برای سفر باشند، اما باید در نظر داشت که فروردین به دلیل تعطیلات نوروز، از شلوغ ترین زمان های بازدید است. انتخاب زمان سفر همچنین می تواند به قصد خاص شما از بازدید بستگی داشته باشد. به عنوان مثال، اگر قصد تماشای دلفین ها در جزیره هنگام یا مشاهده تخم ریزی لاک پشت ها در سواحل ژئوپارک را دارید، باید با توجه به زمان های خاص این پدیده ها برنامه ریزی کنید. مشورت با کارشناسان گردشگری بومی می تواند در انتخاب بهترین زمان سفر برای تجربه خاص شما مفید باشد.

برای دیدن ژئوپارک کجا بمانیم؟

با توجه به اینکه جزیره قشم یک منطقه گردشگری طبیعی با ژئوپارکی غنی و بی نظیر است، انتخاب محل اقامت می تواند تأثیر زیادی بر تجربه سفر شما داشته باشد. در کنار هتل ها و اقامتگاه های مدرن فراوان در قشم، اقامت در اقامتگاه های بومگردی به شدت توصیه می شود. این اقامتگاه ها با معماری سنتی و فضای بومی خود، با هدف اصلی ژئوپارک قشم که حفظ محیط زیست و فرهنگ محلی است، همسو هستند و تجربه ای اصیل تر و پایدارتر را ارائه می دهند.

اقامت در یک بومگردی، به شما این امکان را می دهد که با فرهنگ و سبک زندگی مردم محلی آشنا شوید، از غذاهای سنتی قشم لذت ببرید و از راهنمایی های تورلیدرهای بومی بهره مند شوید. این نوع اقامتگاه ها نه تنها به اقتصاد جامعه محلی کمک می کنند، بلکه حس مسئولیت پذیری در قبال محیط زیست را نیز تقویت می بخشند. انتخاب اقامتگاه های بومگردی، گامی مهم در راستای حمایت از گردشگری پایدار و تجربه عمیق تر از زیبایی ها و اصالت ژئوپارک قشم است.

انتخاب اقامتگاه های بومگردی در قشم، تجربه ای اصیل و همسو با اهداف توسعه پایدار ژئوپارک را برای گردشگران فراهم می آورد.

سوالات متداول

چرا جزیره قشم به عنوان ژئوپارک جهانی یونسکو انتخاب شد؟

جزیره قشم به دلیل دارا بودن تشکیلات زمین شناختی استثنایی و منحصر به فرد، تنوع زیستی غنی و وجود چشم اندازهای طبیعی بی نظیر، و همچنین پتانسیل بالای برای توسعه پایدار و مشارکت جوامع محلی در حفاظت از میراث طبیعی، توسط یونسکو به عنوان ژئوپارک جهانی انتخاب شد.

نقش یونسکو در مدیریت ژئوپارک قشم چیست؟

یونسکو نقش نظارتی و حمایتی در مدیریت ژئوپارک قشم دارد. این سازمان با تعیین استانداردها و معیارهای جهانی، بر حفظ میراث زمین شناختی، توسعه پایدار منطقه، ارتقاء آگاهی عمومی و مشارکت جوامع محلی نظارت می کند و هر چهار سال یکبار، اعتبار ژئوپارک را مورد بازبینی قرار می دهد.

چه تفاوتی بین ژئوپارک و پارک ملی وجود دارد؟

پارک ملی عمدتاً بر حفاظت از گونه های زیستی و اکوسیستم ها تمرکز دارد، در حالی که ژئوپارک علاوه بر حفاظت از تنوع زیستی، بر میراث زمین شناختی و فرآیندهای زمین شناسی نیز تأکید دارد. ژئوپارک ها همچنین نقش پررنگ تری در توسعه پایدار محلی، آموزش و ترویج فرهنگ بومی ایفا می کنند و جوامع محلی را به طور فعال در مدیریت خود درگیر می سازند.

آیا بازدید از تمام ژئوسایت های قشم نیازمند بلیط است؟

بازدید از برخی ژئوسایت های خاص مانند دره ستارگان، غار نمکدان و تنگه چاه کوه ممکن است نیازمند خرید بلیط ورودی باشد. اما بسیاری از مناطق دیگر و چشم اندازهای طبیعی در ژئوپارک بدون نیاز به بلیط قابل دسترسی هستند. بهتر است قبل از بازدید از هر ژئوسایت، اطلاعات مربوط به ورودی آن را بررسی کنید.

چند ژئوسایت در ژئوپارک قشم وجود دارد؟

ژئوپارک جهانی قشم دارای ۳۵ ژئوسایت شناخته شده است. این ژئوسایت ها شامل پدیده های زمین شناختی، اکوسیستم های طبیعی، مناطق تاریخی و فرهنگی هستند که هر یک به نوعی اهمیت ویژه ای در حفظ و ترویج میراث طبیعی و فرهنگی جزیره قشم دارند.