عقیم علائم ناباروری در مردان

ناباروری مردان به ناتوانی یک مرد در بارور کردن تخمک همسر پس از حداقل یک سال تلاش برای بارداری بدون استفاده از روش های پیشگیری اشاره دارد. این وضعیت می تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که از تولید ناکافی اسپرم تا مشکلات در مسیر انتقال آن را در بر می گیرد و شناخت علائم هشداردهنده برای تشخیص زودهنگام ضروری است.

ناباروری، پدیده ای پیچیده و چندوجهی است که زوجین زیادی را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد. برآوردهای جهانی نشان می دهد که حدود ۱۵ درصد از زوج ها با چالش ناباروری روبرو هستند و در تقریباً نیمی از این موارد، عوامل مرتبط با مردان نقش کلیدی دارند. این موضوع اهمیت آگاهی بخشی در مورد علائم، دلایل، روش های تشخیص و درمان ناباروری مردان را دوچندان می کند. بسیاری از اصطلاحات مانند عقیمی و ناباروری به اشتباه به جای یکدیگر به کار می روند، در حالی که تمایز آن ها می تواند به درک بهتر وضعیت و انتخاب مسیر درمانی مناسب کمک شایانی کند. هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و معتبر است تا به مردان، زوج ها و افراد علاقه مند به سلامت باروری کمک کند تا با اطلاعات دقیق و مستند، گام های آگاهانه ای در جهت تشخیص و درمان بردارند.

ناباروری در مردان چیست؟ تفاوت «ناباروری» با «عقیمی» (Sterility)

ناباروری مردان وضعیتی است که در آن، یک مرد علی رغم داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده به مدت حداقل ۱۲ ماه، قادر به بارور کردن تخمک همسر خود نیست. این تعریف، بر اساس یک بازه زمانی مشخص بنا شده و به این معنا نیست که فرد هرگز نمی تواند فرزندآوری کند، بلکه به دلیل وجود مشکلاتی در فرایند پیچیده باروری، دستیابی به آن با دشواری همراه است.

در مقابل، اصطلاح عقیمی (Sterility) به معنای ناتوانی دائمی و غیرقابل بازگشت در تولید اسپرم یا انتقال آن است که به موجب آن، فرد به هیچ وجه قادر به بارور کردن تخمک نخواهد بود. این تفاوت ظریف اما حیاتی است؛ چرا که بسیاری از موارد ناباروری که به اشتباه عقیمی نامیده می شوند، در واقع ناباروری هستند که با مداخلات پزشکی، تغییرات سبک زندگی یا تکنیک های کمک باروری قابل درمان یا مدیریت هستند. آگاهی از این تمایز، می تواند امید به درمان را افزایش داده و از نگرانی های بیهوده جلوگیری کند.

فرایند باروری در مردان، سیستمی پیچیده و چندمرحله ای است که شامل تولید اسپرم سالم و کافی در بیضه ها، بلوغ و ذخیره سازی آن ها در اپیدیدیم، انتقال از طریق مجاری واز دفران، ترکیب با مایعات غدد جانبی برای تشکیل مایع منی و در نهایت، انزال طبیعی و توانایی حرکت اسپرم ها به سمت تخمک است. هرگونه اختلال در هر یک از این مراحل می تواند منجر به ناباروری شود. این اختلالات می توانند شامل تولید ناکافی اسپرم، وجود اسپرم با شکل یا حرکت غیرطبیعی، انسداد در مسیرهای انتقال اسپرم، یا مشکلات هورمونی باشند که بر تولید اسپرم تأثیر می گذارند. درک این فرایند به ما کمک می کند تا علل مختلف ناباروری مردان را بهتر شناسایی و بررسی کنیم.

علائم ناباروری در مردان: نشانه هایی که باید جدی بگیرید

نشانه اصلی ناباروری مردان، عدم موفقیت در بارور کردن همسر پس از یک دوره مشخص تلاش است. اما علاوه بر این، برخی علائم و نشانه های دیگر نیز وجود دارند که می توانند بیانگر وجود یک مشکل زمینه ای مؤثر بر باروری باشند و باید مورد توجه قرار گیرند. شناخت این علائم می تواند به تشخیص زودهنگام و افزایش شانس موفقیت درمان کمک کند.

• ناتوانی در باردار کردن همسر: این مورد اصلی ترین و واضح ترین علامت است که معمولاً پس از ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده بدون بارداری، مطرح می شود.
• مشکلات عملکرد جنسی:
  • اختلال نعوظ (ED): مشکل در دستیابی یا حفظ نعوظ کافی برای رابطه جنسی.
  • کاهش میل جنسی (Low Libido): کاهش علاقه و تمایل به فعالیت جنسی، که می تواند ناشی از عدم تعادل هورمونی باشد.
  • مشکل در انزال: شامل انزال زودرس، انزال تأخیری، انزال خشک (عدم خروج مایع منی) یا انزال رتروگراد (ورود مایع منی به مثانه). همچنین، کاهش قابل توجه در حجم مایع منی نیز می تواند نگران کننده باشد.
• درد، تورم یا توده در ناحیه بیضه: هرگونه درد مزمن، تورم غیرعادی یا وجود توده در بیضه ها می تواند نشانه ای از شرایطی مانند واریکوسل (تورم وریدهای بیضه)، هیدروسل (تجمع مایع)، عفونت، کیست یا حتی تومور باشد که همگی می توانند بر تولید یا عملکرد اسپرم تأثیر بگذارند.
• تغییرات هورمونی و ظاهری:
  • کاهش قابل توجه موهای صورت و بدن.
  • رشد غیرطبیعی بافت سینه (ژنیکوماستی).
  • کاهش توده عضلانی و افزایش چربی بدن.
  • احساس خستگی مزمن و بی حالی.
  • این علائم می توانند نشانه ای از عدم تعادل هورمونی، به ویژه کاهش سطح تستوسترون باشند.
• مشکل در بویایی: در برخی موارد نادر، نقص در حس بویایی (آنوسمی) می تواند با اختلالات ژنتیکی یا هورمونی خاصی مانند سندرم کالمن مرتبط باشد که بر تولید هورمون های جنسی تأثیر می گذارد و در نتیجه به ناباروری منجر می شود.
• عفونت های مکرر دستگاه تنفسی: این علامت می تواند با برخی سندرم های ژنتیکی نادر مانند سندرم کارتاژنر یا فیبروز کیستیک مرتبط باشد که بر حرکت مژک ها (سلول های مسئول حرکت اسپرم) و همچنین پاکسازی مجاری تنفسی تأثیر می گذارد.
• تعداد اسپرم کمتر از حد طبیعی: این مورد که تنها با آزمایش تجزیه و تحلیل مایع منی قابل تشخیص است، شامل:
  • «اولیگواسپرمی» (Oligospermia): تعداد اسپرم کمتر از ۱۵ میلیون در هر میلی لیتر مایع منی.
  • «آزواسپرمی» (Azoospermia): عدم وجود کامل اسپرم در مایع منی.

بسیاری از موارد ناباروری مردان، به خصوص آن هایی که به تعداد کم یا عدم وجود اسپرم مربوط می شوند، ممکن است هیچ علامت ظاهری قابل تشخیصی جز ناتوانی در باردار کردن همسر نداشته باشند. از این رو، بررسی های پزشکی دقیق برای تشخیص این موارد از اهمیت بالایی برخوردار است.

دلایل اصلی عقیم شدن و ناباروری در مردان

ناباروری در مردان می تواند ریشه های متعددی داشته باشد که هر کدام به نوعی فرایند تولید، بلوغ، انتقال یا عملکرد اسپرم را تحت تأثیر قرار می دهند. این دلایل را می توان به سه دسته اصلی مشکلات مربوط به تولید اسپرم، مشکلات مربوط به انتقال اسپرم و عوامل سبک زندگی و محیطی تقسیم کرد:

مشکلات مربوط به تولید اسپرم

این دسته از مشکلات، به عواملی اشاره دارد که بر توانایی بیضه ها در تولید اسپرم های سالم و کافی تأثیر می گذارند.

• ژنتیکی و کروموزومی: برخی اختلالات ژنتیکی می توانند مستقیماً بر تولید اسپرم اثر بگذارند.
  • سندرم کلاین فلتر: (XXY کروموزومی) وضعیتی که در آن مرد یک کروموزوم X اضافی دارد و معمولاً با بیضه های کوچک و تولید اسپرم اندک همراه است.
  • فیبروز کیستیک: می تواند منجر به انسداد یا فقدان مجاری واز دفران شود که اسپرم را منتقل می کنند.
  • نقص کروموزوم Y: حذف بخش هایی از کروموزوم Y می تواند باعث آزواسپرمی یا الیگواسپرمی شدید شود.
• عدم تعادل هورمونی: هورمون ها نقش حیاتی در تنظیم تولید اسپرم دارند.
  • کمبود تستوسترون: اصلی ترین هورمون جنسی مردانه که برای تولید اسپرم ضروری است.
  • اختلالات هیپوفیز: غده هیپوفیز هورمون هایی مانند FSH و LH را ترشح می کند که تولید اسپرم را تحریک می کنند. نقص در این غده می تواند منجر به مشکلات باروری شود.
  • مشکلات تیروئید: کم کاری یا پرکاری تیروئید نیز می تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.
• واریکوسل: شایع ترین علت قابل برگشت ناباروری مردان، واریکوسل به تورم و گشادشدگی وریدهای داخل کیسه بیضه اشاره دارد. این وضعیت می تواند باعث افزایش دمای بیضه ها شده و به تولید اسپرم آسیب برساند.
• بیضه های نزول نکرده (کریپتورکیدیسم): در این وضعیت، یک یا هر دو بیضه نتوانسته اند از شکم به داخل کیسه بیضه نزول کنند. دمای بالاتر داخل بدن می تواند به سلول های تولیدکننده اسپرم آسیب برساند.
• عفونت ها: برخی عفونت ها می توانند به طور مستقیم به بیضه ها آسیب رسانده یا باعث انسداد شوند.
  • اورکیت: التهاب بیضه که اغلب ناشی از عفونت اوریون است.
  • اپیدیدیمیت: التهاب اپیدیدیم (لوله ای در پشت بیضه که اسپرم را ذخیره و منتقل می کند).
  • بیماری های مقاربتی (STIs): مانند سوزاک و کلامیدیا، می توانند باعث آسیب و انسداد شوند.
• آسیب به بیضه یا سابقه جراحی:
  • پیچ خوردگی بیضه (Torsion): وضعیتی اورژانسی که در آن بیضه پیچ می خورد و جریان خون آن قطع می شود.
  • جراحی فتق: می تواند به مجاری اسپرم آسیب برساند.
  • تروما: آسیب مستقیم به بیضه ها.
• قرار گرفتن در معرض سموم: تماس با برخی مواد شیمیایی و سموم می تواند تولید اسپرم را کاهش دهد.
  • شیمی درمانی و پرتو درمانی: برای درمان سرطان.
  • فلزات سنگین: مانند سرب و کادمیوم.
  • آفت کش ها و حشره کش ها: مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی.
• برخی داروها:
  • استروئیدهای آنابولیک: برای افزایش توده عضلانی استفاده می شوند و تولید اسپرم طبیعی را سرکوب می کنند.
  • داروهای شیمی درمانی.
  • برخی داروهای فشار خون، داروهای زخم معده و آرتریت.

مشکلات مربوط به انتقال اسپرم

پس از تولید، اسپرم باید از طریق یک سیستم پیچیده از لوله ها منتقل شود. هرگونه انسداد در این مسیر می تواند مانع از رسیدن اسپرم به مایع منی شود.

• انسداد مجاری:
  • انسداد در واز دفران، اپیدیدیم یا مجاری انزالی می تواند ناشی از عفونت های قبلی، نقص مادرزادی، جراحی (مانند وازکتومی) یا کیست باشد.
• انزال رتروگراد: در این حالت، مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی، در حین ارگاسم به داخل مثانه برمی گردد. این مشکل می تواند ناشی از دیابت، آسیب های نخاعی، برخی داروها یا جراحی های پروستات یا مثانه باشد.

عوامل سبک زندگی و محیطی

عادات روزمره و قرار گرفتن در معرض برخی شرایط محیطی نیز می تواند بر باروری مردان تأثیر منفی بگذارد.

• مصرف مواد:
  • الکل: مصرف زیاد الکل می تواند سطح تستوسترون را کاهش داده و تولید اسپرم را مختل کند.
  • سیگار: دود سیگار حاوی سمومی است که می تواند به اسپرم آسیب برساند و تعداد و حرکت آن را کاهش دهد.
  • ماری جوانا، کوکائین و سایر مواد مخدر: این مواد نیز می توانند بر تولید و کیفیت اسپرم تأثیر منفی بگذارند.
• وزن نامناسب:
  • چاقی: می تواند از طریق تغییرات هورمونی و افزایش دمای کیسه بیضه، بر باروری مردان تأثیر بگذارد.
  • لاغری شدید: نیز در برخی موارد می تواند با مشکلات هورمونی و ناباروری مرتبط باشد.
• استرس مزمن: استرس طولانی مدت می تواند بر تعادل هورمونی و در نتیجه بر تولید اسپرم اثر بگذارد.
• قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد: بیضه ها برای تولید اسپرم به دمایی کمی پایین تر از دمای بدن نیاز دارند. قرار گرفتن مکرر در معرض گرمای زیاد (مانند حمام آب داغ طولانی، سونا، استفاده طولانی مدت از لپ تاپ روی پا، پوشیدن لباس زیر تنگ) می تواند به تولید اسپرم آسیب برساند.

تشخیص ناباروری در مردان: از معاینه تا آزمایشات پیشرفته

فرآیند تشخیص ناباروری مردان یک رویکرد سیستماتیک است که با هدف شناسایی دقیق علت زمینه ای و ارائه برنامه درمانی مناسب انجام می شود. این فرآیند معمولاً شامل چند مرحله کلیدی است:

معاینه فیزیکی و تاریخچه پزشکی دقیق

پزشک متخصص، ابتدا یک معاینه فیزیکی کامل از جمله بررسی اندام های تناسلی، بیضه ها و پروستات را انجام می دهد. این معاینه می تواند به شناسایی مشکلاتی مانند واریکوسل، بیضه های نزول نکرده یا توده ها کمک کند. همزمان، جمع آوری یک تاریخچه پزشکی دقیق از اهمیت بالایی برخوردار است که شامل موارد زیر می شود:

• سوابق بیماری های دوران کودکی (مانند اوریون).
• سابقه جراحی ها، به خصوص جراحی های شکمی یا ناحیه تناسلی.
• مصرف داروها، مکمل ها و سابقه سوءمصرف مواد.
• عادات سبک زندگی (مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل، رژیم غذایی، میزان استرس).
• سابقه خانوادگی ناباروری یا اختلالات ژنتیکی.
• سوابق مشکلات جنسی مانند اختلال نعوظ یا انزال.

آزمایش تجزیه و تحلیل مایع منی (Semen Analysis/Spermogram)

این آزمایش، مهم ترین و اولین گام در ارزیابی ناباروری مردان است. برای انجام این آزمایش، نمونه ای از مایع منی پس از ۲ تا ۷ روز پرهیز از رابطه جنسی یا انزال جمع آوری می شود. پارامترهای مختلفی در این آزمایش مورد بررسی قرار می گیرند:

• تعداد اسپرم (Sperm Count): تعداد اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی و تعداد کل اسپرم در هر انزال.
• حرکت اسپرم (Motility): درصد اسپرم هایی که فعالانه حرکت می کنند و کیفیت حرکت آن ها.
• شکل اسپرم (Morphology): درصد اسپرم هایی که شکل طبیعی دارند.
• حجم مایع منی (Semen Volume): مقدار کل مایع منی.
• ویسکوزیته (Viscosity): غلظت مایع منی.
• pH: میزان اسیدیته یا قلیایی بودن مایع منی.
• وجود گلبول های سفید: نشانه ای از عفونت.

آزمایشات هورمونی

اندازه گیری سطح هورمون های خاص در خون می تواند به شناسایی عدم تعادل های هورمونی که بر تولید اسپرم تأثیر می گذارند، کمک کند. این هورمون ها شامل:

• تستوسترون: هورمون اصلی جنسی مردانه.
• FSH (هورمون محرک فولیکول): نقش در تولید اسپرم دارد.
• LH (هورمون لوتئینیزه کننده): تولید تستوسترون را تحریک می کند.
• پرولاکتین: افزایش آن می تواند بر باروری تأثیر بگذارد.

آزمایشات ژنتیکی

در موارد الیگواسپرمی شدید یا آزواسپرمی، آزمایشات ژنتیکی برای شناسایی علل کروموزومی یا ژنتیکی زمینه ای انجام می شوند:

• کاریوتایپ: برای بررسی ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم کلاین فلتر.
• بررسی ریزحذف های کروموزوم Y: شناسایی حذف بخش هایی از کروموزوم Y که بر تولید اسپرم تأثیر می گذارد.
• فیبروز کیستیک (CFTR gene mutation): بررسی جهش های ژنی مرتبط با فیبروز کیستیک که می تواند باعث فقدان یا انسداد مجاری واز دفران شود.

تصویربرداری

ابزارهای تصویربرداری برای بررسی ساختارهای داخلی دستگاه تناسلی مردان استفاده می شوند:

• سونوگرافی بیضه: برای تشخیص واریکوسل، بیضه های نزول نکرده، تومورها و سایر ناهنجاری های ساختاری بیضه.
• سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS): برای بررسی انسداد احتمالی در مجاری انزالی یا سایر مشکلات در غده پروستات و وزیکول های سمینال.

بیوپسی بیضه (در موارد خاص)

اگر آزمایش مایع منی آزواسپرمی را نشان دهد و آزمایشات هورمونی سطح FSH طبیعی را گزارش کنند (که نشان دهنده تولید اسپرم در بیضه است)، بیوپسی بیضه انجام می شود. در این روش، نمونه کوچکی از بافت بیضه برای بررسی میکروسکوپی برداشته می شود تا مشخص شود که آیا اسپرم در بیضه ها تولید می شود یا خیر و در صورت وجود، آیا نقص تولید اسپرم (مانند بلوغ ناکامل اسپرم) وجود دارد.

آزمایش ادرار پس از انزال

این آزمایش برای تشخیص انزال رتروگراد انجام می شود. در این وضعیت، اسپرم به جای خروج از بدن، وارد مثانه می شود. وجود اسپرم در نمونه ادرار پس از انزال، نشان دهنده این مشکل است.

راه های درمان ناباروری و عقیمی در مردان: امید به فرزندآوری

با پیشرفت های چشمگیر در علم پزشکی، گزینه های درمانی متعددی برای ناباروری مردان وجود دارد که می توانند امید به فرزندآوری را حتی در موارد پیچیده نیز افزایش دهند. انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به علت زمینه ای ناباروری، شدت آن، و شرایط خاص زوج دارد.

درمان دارویی

درمان دارویی اغلب برای رفع عدم تعادل های هورمونی یا عفونت ها به کار می رود.

• آنتی بیوتیک ها: در صورت تشخیص عفونت های دستگاه تناسلی، آنتی بیوتیک ها برای ریشه کن کردن عفونت تجویز می شوند. با این حال، همیشه به معنای بازگشت کامل باروری نیست، زیرا آسیب های ناشی از عفونت ممکن است دائمی باشند.
• درمان های هورمونی: اگر ناباروری ناشی از کمبود یا عدم تعادل هورمون هایی مانند تستوسترون، FSH یا LH باشد، پزشک ممکن است داروهای هورمونی (مانند گنادوتروپین ها یا کلومیفن سیترات) را برای تحریک تولید اسپرم تجویز کند.
• داروهایی برای بهبود عملکرد جنسی: برای مشکلات مانند اختلال نعوظ، داروهایی مانند سیلدنافیل (ویاگرا) یا تادالافیل (سیالیس) می توانند کمک کننده باشند.

جراحی

مداخلات جراحی برای رفع مشکلات ساختاری یا انسدادها بسیار موثر هستند.

• ترمیم واریکوسل (واریکوسلکتومی): این جراحی برای بستن وریدهای متورم در کیسه بیضه انجام می شود تا جریان خون طبیعی بازگردد و دمای بیضه کاهش یابد، که می تواند منجر به بهبود کیفیت و تعداد اسپرم شود.
• رفع انسداد مجاری اسپرم: جراحی میکروسکوپیک می تواند برای باز کردن انسدادها در اپیدیدیم (اپیدیدیمووازوستومی) یا واز دفران (وازووازوستومی) انجام شود.
• وازووازکتومی معکوس: برای مردانی که قبلاً وازکتومی انجام داده اند و اکنون تمایل به فرزندآوری دارند، این جراحی برای اتصال مجدد واز دفران انجام می شود.
• استخراج اسپرم از بیضه (TESE) یا اپیدیدیم (PESA, MESA): در مواردی که اسپرم در مایع منی وجود ندارد (آزواسپرمی)، اما تولید اسپرم در بیضه ها انجام می شود، اسپرم می تواند به صورت مستقیم از بافت بیضه یا اپیدیدیم استخراج شده و در تکنیک های کمک باروری مانند ICSI استفاده شود.

تکنیک های کمک باروری (ART)

این تکنیک ها، پیشرفته ترین روش ها برای کمک به زوجین نابارور هستند.

• IUI (تلقیح داخل رحمی): در این روش، اسپرم های سالم و شسته شده مرد، مستقیماً در زمان تخمک گذاری به داخل رحم زن تزریق می شوند. این روش برای مواردی که تعداد اسپرم کمی کافی یا حرکت متوسطی دارند، یا مشکلات خفیف در سرویکس زن وجود دارد، مناسب است.
• IVF (لقاح آزمایشگاهی): در IVF، تخمک از زن و اسپرم از مرد در آزمایشگاه (محیط کشت) با هم ترکیب می شوند تا لقاح صورت گیرد. پس از تشکیل جنین، جنین های سالم به رحم زن منتقل می شوند.
• ICSI (میکرواینجکشن – تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم): این روش یک نوع پیشرفته از IVF است که در آن یک اسپرم واحد مستقیماً به داخل یک تخمک تزریق می شود. ICSI به ویژه در موارد مشکلات شدید اسپرم (تعداد بسیار کم، حرکت ضعیف یا شکل غیرطبیعی) یا در مواردی که اسپرم با جراحی استخراج شده، بسیار مؤثر است.

تغییر سبک زندگی

برخی تغییرات در سبک زندگی می توانند به بهبود کیفیت اسپرم و افزایش شانس باروری کمک کنند.

• تغذیه سالم و ورزش منظم: رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها و مواد معدنی، و فعالیت بدنی منظم می تواند سلامت عمومی و باروری را بهبود بخشد.
• ترک سیگار و الکل: این مواد تأثیرات منفی قابل توجهی بر تولید و کیفیت اسپرم دارند.
• مدیریت استرس: تکنیک های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا مشاوره می توانند به حفظ تعادل هورمونی کمک کنند.
• حفظ وزن مناسب: چاقی یا لاغری شدید می تواند تعادل هورمونی را به هم زند.
• اجتناب از گرمای بیش از حد: پرهیز از حمام آب داغ طولانی، سونا و لباس زیر تنگ می تواند به حفظ دمای مناسب بیضه ها کمک کند.

پیشگیری از ناباروری در مردان: توصیه هایی برای حفظ سلامت باروری

در حالی که تمام علل ناباروری مردان قابل پیشگیری نیستند، بسیاری از آن ها با رعایت برخی اصول و تغییرات در سبک زندگی و مراقبت های بهداشتی قابل کنترل یا کاهش خطر هستند. اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه می تواند به حفظ و ارتقای سلامت باروری در طول زندگی کمک کند.

• رعایت سبک زندگی سالم:
  • تغذیه مناسب: مصرف یک رژیم غذایی متعادل و غنی از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های بدون چربی، که حاوی آنتی اکسیدان ها (مانند ویتامین C و E) و روی هستند، می تواند به سلامت اسپرم کمک کند.
  • ورزش منظم: فعالیت بدنی متعادل و منظم می تواند به حفظ وزن سالم، کاهش استرس و بهبود عملکرد هورمونی کمک کند. از ورزش های افراطی و شدید که ممکن است به بیضه ها فشار وارد کنند، باید اجتناب شود.
• اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف الکل: سیگار کشیدن (شامل سیگار، قلیان، و سایر محصولات تنباکو) و مصرف الکل به طور مستقیم بر تعداد، حرکت و شکل اسپرم تأثیر منفی می گذارند و باید به طور کامل کنار گذاشته شوند یا به شدت محدود گردند.
• دوری از مواد مخدر و استروئیدهای آنابولیک: مصرف مواد مخدر و استروئیدهای آنابولیک، که گاهی برای افزایش توده عضلانی استفاده می شوند، می توانند به شدت تولید طبیعی اسپرم را مختل کرده و آسیب های دائمی به سیستم باروری وارد کنند.
• حفظ وزن سالم: چاقی یا اضافه وزن می تواند از طریق ایجاد تغییرات هورمونی و افزایش دمای کیسه بیضه، بر باروری مردان تأثیر منفی بگذارد. حفظ وزن در محدوده طبیعی شاخص توده بدنی (BMI) اهمیت دارد.
• واکسیناسیون (مانند اوریون در دوران کودکی): اطمینان از واکسیناسیون کامل در دوران کودکی، به ویژه علیه بیماری هایی مانند اوریون، می تواند از عفونت های بیضه (اورکیت) که ممکن است منجر به آسیب به تولید اسپرم شود، پیشگیری کند.
• اجتناب از گرمای بیش از حد برای بیضه ها: بیضه ها برای تولید اسپرم به دمایی کمی پایین تر از دمای بدن نیاز دارند. بنابراین، از فعالیت هایی که باعث افزایش طولانی مدت دمای کیسه بیضه می شوند، مانند حمام آب داغ طولانی، سونا، جکوزی، استفاده طولانی مدت از لپ تاپ روی پا، و پوشیدن لباس زیر تنگ و پلاستیکی باید پرهیز شود.
• کاهش استرس: استرس مزمن می تواند با تأثیر بر هورمون ها و سیستم عصبی، بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد. مدیریت استرس از طریق تکنیک های آرامش بخش، فعالیت های تفریحی و حمایت روانی می تواند مفید باشد.
• محافظت در برابر عفونت های مقاربتی (STIs): استفاده از روش های محافظتی مناسب در روابط جنسی (مانند کاندوم) و انجام آزمایش های دوره ای برای تشخیص زودهنگام و درمان به موقع عفونت های مقاربتی می تواند از آسیب به مجاری اسپرم و بیضه ها پیشگیری کند.
• معاینات منظم پزشکی: به خصوص در صورت وجود عوامل خطر مانند سابقه مشکلات بیضه، جراحی های قبلی یا قرار گرفتن در معرض سموم، مشورت با پزشک و انجام معاینات منظم می تواند در تشخیص زودهنگام هرگونه مشکل و اقدام درمانی به موقع مؤثر باشد.

چه زمانی باید برای تشخیص ناباروری به پزشک مراجعه کرد؟

تصمیم برای مراجعه به پزشک برای بررسی ناباروری می تواند دلهره آور باشد، اما آگاهی از زمان مناسب برای این اقدام می تواند به تشخیص زودهنگام و افزایش شانس موفقیت در درمان کمک کند. به طور کلی، توصیه می شود در شرایط زیر به پزشک متخصص اورولوژی یا متخصص ناباروری مراجعه کنید:

• عدم بارداری پس از ۱ سال رابطه جنسی منظم و محافظت نشده: این معیار استاندارد برای تعریف ناباروری است. اگر زوجی به مدت ۱۲ ماه به طور منظم (۲ تا ۳ بار در هفته) و بدون استفاده از هیچ گونه روش پیشگیری، تلاش برای بارداری داشته اند و موفق نشده اند، باید هر دو شریک برای ارزیابی مراجعه کنند.
• وجود هر یک از علائم هشداردهنده ذکر شده: اگر هر یک از علائم زیر را در خود مشاهده می کنید، بهتر است بدون در نظر گرفتن مدت زمان تلاش برای بارداری، به پزشک مراجعه کنید:
  • درد، تورم، توده یا ناراحتی در ناحیه بیضه.
  • مشکلات عملکرد جنسی مانند اختلال نعوظ، کاهش میل جنسی یا مشکل در انزال (انزال زودرس، تأخیری یا رتروگراد).
  • تغییرات ظاهری مانند کاهش موهای صورت و بدن یا رشد غیرطبیعی سینه (ژنیکوماستی)، که می تواند نشانه ای از مشکلات هورمونی باشد.
  • مشکلات بویایی یا عفونت های مکرر دستگاه تنفسی که ممکن است با اختلالات ژنتیکی مرتبط باشند.
• سابقه مشکلات بیضه، جراحی های قبلی، یا عفونت های مقاربتی: اگر سابقه موارد زیر را دارید، حتی اگر علائم فعلی ندارید، مشورت با پزشک توصیه می شود:
  • بیضه های نزول نکرده در دوران کودکی.
  • پیچ خوردگی بیضه.
  • سابقه اوریون پس از بلوغ.
  • جراحی های قبلی در ناحیه تناسلی یا لگن (مانند جراحی فتق یا وازکتومی).
  • سابقه عفونت های مقاربتی (STIs) که می توانند به مجاری اسپرم آسیب رسانده باشند.
• داشتن شریک جنسی بالای ۳۵ سال: اگرچه سن مرد به اندازه سن زن بر باروری تأثیر نمی گذارد، اما کیفیت اسپرم ممکن است با افزایش سن کاهش یابد. اگر شریک زندگی شما بالای ۳۵ سال است، ممکن است نیاز به بررسی های زودهنگام تر داشته باشید تا عوامل باروری در هر دو نفر ارزیابی شود.

سوالات متداول

آیا عقیمی در مردان همیشه غیرقابل درمان است؟

خیر، بسیاری از موارد ناباروری مردان (که گاهی به اشتباه عقیمی نامیده می شوند) قابل درمان یا مدیریت هستند. عقیمی به معنای ناتوانی دائمی و غیرقابل برگشت است، در حالی که ناباروری اغلب با درمان های دارویی، جراحی، یا تکنیک های کمک باروری مانند IVF و ICSI قابل حل است.

بهترین قرص برای افزایش باروری مردان چیست؟

هیچ بهترین قرص واحدی برای همه موارد وجود ندارد. درمان دارویی بستگی به علت زمینه ای ناباروری دارد. داروهایی مانند کلومیفن سیترات یا گنادوتروپین ها برای عدم تعادل های هورمونی، آنتی بیوتیک ها برای عفونت ها، و مکمل های حاوی آنتی اکسیدان ها، روی و سلنیوم ممکن است در برخی موارد تجویز شوند. تشخیص و تجویز باید توسط پزشک متخصص صورت گیرد.

تعداد نرمال اسپرم برای بارداری چقدر است؟

بر اساس سازمان بهداشت جهانی، تعداد نرمال اسپرم حداقل ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی یا ۳۹ میلیون اسپرم در کل انزال است. با این حال، پارامترهای دیگری مانند حرکت و شکل اسپرم نیز برای باروری اهمیت دارند.

آیا سن بر باروری مردان تاثیر دارد؟

بله، اگرچه مردان برخلاف زنان یائسگی ندارند، اما با افزایش سن (به خصوص پس از ۴۰ تا ۵۰ سالگی)، کیفیت اسپرم (شامل تعداد، حرکت، شکل) کاهش می یابد و خطر ناهنجاری های ژنتیکی در اسپرم افزایش پیدا می کند. این امر می تواند بر شانس بارداری و سلامت جنین تأثیر بگذارد.

تست باروری مردان در منزل چقدر دقیق است؟

تست های باروری مردان در منزل معمولاً فقط تعداد اسپرم را اندازه می گیرند و اطلاعاتی در مورد حرکت یا شکل اسپرم ارائه نمی دهند. این تست ها می توانند یک ارزیابی اولیه و محدود ارائه دهند، اما برای تشخیص دقیق و جامع ناباروری، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات تخصصی مانند تجزیه و تحلیل کامل مایع منی ضروری است.

چه نوع رژیم غذایی می تواند به باروری مردان کمک کند؟

رژیم غذایی غنی از آنتی اکسیدان ها (مانند ویتامین C، E و بتاکاروتن که در میوه ها و سبزیجات رنگارنگ یافت می شوند)، روی (موجود در گوشت قرمز، حبوبات، آجیل)، سلنیوم (در آجیل برزیلی، ماهی) و فولات (در سبزیجات برگ سبز) می تواند به بهبود سلامت اسپرم کمک کند. همچنین، کاهش مصرف چربی های اشباع و غذاهای فرآوری شده توصیه می شود.

نتیجه گیری

ناباروری مردان یک چالش پزشکی است که می تواند به دلایل متنوعی از جمله مشکلات تولید یا انتقال اسپرم، عدم تعادل هورمونی، عوامل ژنتیکی و تأثیرات سبک زندگی و محیطی بروز یابد. با این حال، پیشرفت های چشمگیر در تشخیص و درمان، امکانات گسترده ای را برای زوجین فراهم آورده است.

شناخت دقیق علائم هشداردهنده و تمایز بین عقیمی و ناباروری به افراد کمک می کند تا با آگاهی بیشتری به وضعیت خود نگاه کنند. از آزمایشات اولیه مانند تجزیه و تحلیل مایع منی تا روش های پیشرفته تر ژنتیکی و تصویربرداری، ابزارهای تشخیصی دقیقی در دسترس هستند. راه های درمانی نیز از تغییرات ساده در سبک زندگی و درمان های دارویی تا مداخلات جراحی و تکنیک های کمک باروری نظیر IVF و ICSI را شامل می شود. حفظ سبک زندگی سالم، دوری از عوامل خطر و مراجعه به موقع به پزشک متخصص اورولوژی یا ناباروری، گام های اساسی در مدیریت و درمان عقیم و علائم ناباروری در مردان هستند و می توانند امید به فرزندآوری را تقویت کنند.