مهریه طلاق چقدر است؟ راهنمای جامع قوانین، سقف و نحوه مطالبه در سال 1404 + آخرین تغییرات
میزان مهریه طلاق قابل مطالبه و اجرا در ایران، به عوامل متعددی از جمله نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن)، توافق طرفین، و به ویژه مقررات مربوط به سقف ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای حبس بستگی دارد. این محدودیت به این معنا نیست که مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه قابل وصول نیستند، بلکه نحوه مطالبه و ضمانت اجرایی آن ها متفاوت خواهد بود و در حال حاضر، هیچ قانون جدیدی برای کاهش مهریه به ۱۴ سکه تصویب نشده است.
موضوع مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، همواره یکی از پرچالش ترین مسائل حقوقی در جامعه ایران، به ویژه هنگام طلاق، بوده است. ابهامات گسترده ای در خصوص سقف قانونی مهریه، امکان حبس زوج به دلیل عدم پرداخت، وضعیت قوانین جدید و نحوه مطالبه آن وجود دارد که موجب سردرگمی بسیاری از افراد می شود. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع، دقیق و کاملاً به روز تا سال 1404، به تشریح تمامی جنبه های مرتبط با مهریه در فرآیند طلاق می پردازد. در ادامه، با استناد به مواد قانونی و رویه های قضایی جاری، به سوالات کلیدی پاسخ داده و اطلاعات کاربردی را برای تمامی مخاطبین ارائه خواهیم داد تا با آگاهی کامل و دیدی روشن تر، مسیر حقوقی خود را طی کنند.
مهریه چیست؟ تعاریف، انواع و جایگاه قانونی
مهریه، واژه ای آشنا در فرهنگ و حقوق اسلامی ایران، به معنای مالی است که زوج در هنگام عقد نکاح، تعهد به پرداخت آن به زوجه می نماید. این مال می تواند به صورت نقدی، سکه، ملک، یا هر دارایی مشروع دیگری باشد که قابلیت تملک داشته باشد. مهریه نه تنها جنبه مالی دارد، بلکه نمادی از تعهد و احترام زوج به حقوق زوجه و پشتوانه ای برای وی در زندگی مشترک و به ویژه پس از آن محسوب می شود. در ادامه، به بررسی تعاریف حقوقی و فقهی و همچنین انواع مهریه در قانون مدنی ایران خواهیم پرداخت.
تعریف حقوقی و فقهی مهریه
در فقه اسلامی، مهریه با عنوان «صداق» نیز شناخته می شود که از ریشه صدق و صداقت گرفته شده و به معنای نشانه ای از راستی و علاقه مرد به زن است. قانون مدنی ایران نیز با الهام از فقه امامیه، مهریه را تعریف کرده است. ماده 1078 قانون مدنی تصریح می کند: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می توان مهر قرار داد.» این تعریف، گستره وسیعی از انواع مال را برای مهریه در نظر می گیرد.
مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، ملک زن می شود و او می تواند هرگونه تصرفی که بخواهد در آن بنماید، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد. این ویژگی، مهریه را به عنوان یک «دین ممتاز» مطرح می کند؛ به این معنا که زوجه در وصول مهریه خود، حتی بر سایر بستانکاران زوج، اولویت دارد. این حق، از حقوق اساسی و لاینفک زن در عقد نکاح است.
انواع مهریه در قانون مدنی ایران
قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی مهریه را پیش بینی کرده است که هر یک در شرایط خاصی مصداق پیدا می کنند و احکام متفاوتی دارند:
- مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است که مقدار و نوع آن در حین عقد نکاح و با توافق زوجین مشخص و در سند ازدواج ثبت می شود. نام مسمی به معنای نام برده شده و مشخص شده است. در مهرالمسمی، نیازی به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه نیست و مرد مکلف به پرداخت آن است.
- مهرالمثل: در صورتی که در زمان عقد نکاح، مهریه ای برای زوجه تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده به دلایلی (مانند مجهول بودن یا غیرقابل تملک بودن) باطل باشد، و پس از آن نزدیکی بین زوجین واقع شود، زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود. میزان مهرالمثل توسط دادگاه و با در نظر گرفتن عرف، شئونات خانوادگی زوجه، وضعیت اجتماعی او و وضعیت مالی و اخلاقی زوج تعیین می شود.
- مهرالمتعه: این نوع مهریه، زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، طلاق واقع شود. در این صورت، زوج مکلف است مالی را به عنوان مهرالمتعه به زوجه بپردازد. میزان مهرالمتعه بر اساس وضعیت مالی زوج (نه زوجه) و توانایی او در پرداخت، توسط دادگاه تعیین می گردد. هدف از مهرالمتعه، جبران خلاء ناشی از عدم تعیین مهریه و جلوگیری از تضرر زوجه است.
سقف مهریه در ایران: چقدر است و چه تفاوتی دارد؟ (بروزرسانی 1404)
یکی از پرتکرارترین سوالات در خصوص مهریه، به مفهوم سقف مهریه بازمی گردد. لازم است توضیح داده شود که در قانون ایران، محدودیتی برای تعیین تعداد یا میزان مهریه در زمان عقد وجود ندارد. زوجین می توانند هر مقداری را به عنوان مهریه تعیین و ثبت نمایند. اما آنچه در جامعه به سقف مهریه معروف شده، در حقیقت به محدودیت های قانونی مربوط به ضمانت اجرای حبس برای پرداخت مهریه و نحوه مطالبه مازاد بر آن اشاره دارد.
مفهوم سقف در مهریه: تبیین محدودیت حبس زدایی
قانون گذار هیچ گاه سقف عددی برای *تعیین* مهریه در زمان عقد قائل نشده است. به عبارت دیگر، زن و شوهر می توانند ۱ سکه یا ۱۰۰۰ سکه را به عنوان مهریه تعیین کنند و این امر از نظر قانونی بلامانع است. آنچه به عنوان سقف ۱۱۰ سکه شناخته می شود، در واقع ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و ماده ۷ قانون اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۳ است که برای *ضمانت اجرای حبس* در نظر گرفته شده است. این بدان معناست که صرفاً تا ۱۱۰ سکه از مهریه (یا معادل آن از سایر اموال)، امکان صدور حکم جلب و حبس برای زوج در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار وجود دارد. برای مازاد بر این ۱۱۰ سکه، رویه کاملاً متفاوت است.
مهریه تا 110 سکه: شرایط مطالبه و اجرای حکم جلب
اگر مهریه زوجه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن (مانند نیم سکه یا ربع سکه) تعیین شده باشد، مطالبه و اجرای آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است. این یعنی:
- زوجه می تواند در هر زمان مهریه خود را مطالبه کند.
- در این حالت، نیازی به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه نیست. بلکه بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر عهده زوج است.
- چنانچه زوج از پرداخت مهریه تا ۱۱۰ سکه امتناع ورزد و دادخواست اعسار نیز ندهد یا دادخواست اعسار او رد شود، دادگاه می تواند به درخواست زوجه، حکم جلب او را صادر کند.
- لازم به ذکر است که رویه جدید قضایی به سمت کاهش صدور حکم جلب برای مهریه متمایل شده و بیشتر بر اعسار و تقسیط تاکید دارد، اما کماکان امکان صدور این حکم برای ۱۱۰ سکه وجود دارد، مگر اینکه اعسار زوج ثابت شود.
مهریه بالای 110 سکه: عدم امکان جلب، نیاز به اثبات تمکن
برای مهریه هایی که مازاد بر ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی هستند، وضعیت حقوقی متفاوتی اعمال می شود:
- عدم امکان صدور حکم جلب: برای آن بخش از مهریه که بیش از ۱۱۰ سکه است، دیگر امکان صدور حکم جلب و حبس برای زوج وجود ندارد. این امر با هدف حبس زدایی در قوانین جدید دنبال شده است.
- نیاز به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه: برخلاف مهریه تا ۱۱۰ سکه، برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، این زوجه است که باید به دادگاه ثابت کند که زوج توانایی مالی پرداخت این مازاد را دارد. این موضوع بار اثبات را از دوش زوج برداشته و بر عهده زوجه قرار می دهد.
- نحوه معرفی و توقیف اموال: در صورتی که زوجه بتواند تمکن مالی زوج را برای مازاد بر ۱۱۰ سکه اثبات کند، می تواند نسبت به معرفی و توقیف اموال زوج (به جز مستثنیات دین) اقدام نماید. این توقیف اموال می تواند شامل حساب های بانکی، املاک، خودرو، سهام و سایر دارایی های قابل شناسایی زوج باشد.
«در حقیقت، قانون جدید حمایت خانواده مهریه را کاهش نداده است، بلکه صرفاً ضمانت اجرای حبس را برای مازاد بر ۱۱۰ سکه منتفی دانسته و بار اثبات توانایی مالی زوج را در این خصوص بر عهده زوجه قرار داده است.»
قانون جدید مهریه 1404: واقعیت یا شایعه؟
در سال های اخیر، اخبار و شایعات زیادی در مورد تغییرات قریب الوقوع در قانون مهریه، به ویژه در خصوص کاهش سقف آن به اعدادی مانند ۱۴ سکه، مطرح شده است. این مباحث، نگرانی ها و سوالات فراوانی را در میان زوجین و افرادی که در آستانه ازدواج قرار دارند، ایجاد کرده است. در این بخش، به بررسی دقیق وضعیت این قانون جدید می پردازیم.
بررسی طرح 14 سکه: پیشنهادی که تصویب نشد
شایعات مربوط به قانون ۱۴ سکه به طرحی در مجلس شورای اسلامی بازمی گردد که هدف آن، کاهش آمار طلاق، حبس زدایی بیشتر و جلوگیری از مشکلات مالی و اجتماعی ناشی از مهریه های سنگین بود. این طرح پیشنهاد می کرد که مهریه صرفاً تا سقف ۱۴ سکه به عنوان دین قابل مطالبه باشد و ضمانت اجرای حبس نیز فقط برای همین میزان اعمال شود.
اما نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این است که این طرح صرفاً یک پیشنهاد در مجلس بوده و هرگز به تصویب نهایی نرسیده و به قانون تبدیل نشده است. مراحل قانونی تصویب یک طرح در مجلس، شامل بررسی در کمیسیون های تخصصی، تصویب در صحن علنی، تایید شورای نگهبان و ابلاغ توسط رئیس جمهور است که طرح ۱۴ سکه هیچ یک از این مراحل را به طور کامل طی نکرده است. بنابراین، تمامی اخباری که در مورد تصویب نهایی و اجرایی شدن این قانون منتشر شده، نادرست بوده و جنبه شایعه داشته است. در حال حاضر، همان قوانین قبلی (ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و ماده ۷ قانون اجرای محکومیت های مالی) که محدودیت ۱۱۰ سکه برای حبس زدایی را مطرح می کند، اجرا می شود.
تاثیر احتمالی تصویب طرح جدید
با وجود عدم تصویب طرح ۱۴ سکه، بحث در مورد پیامدهای احتمالی آن می تواند روشنگر باشد. در صورت تصویب چنین طرحی، می توانست پیامدهای حقوقی، اجتماعی و فرهنگی گسترده ای به همراه داشته باشد:
- کاهش آمار زندانیان مهریه: هدف اصلی این طرح، حبس زدایی هرچه بیشتر بود که می توانست به کاهش تعداد مردان زندانی شده به دلیل مهریه منجر شود.
- تغییر در نگرش به مهریه: تصویب چنین قانونی می توانست نگاه جامعه را به مهریه از یک اهرم فشار مالی به یک نمادینه تر تغییر دهد.
- افزایش تمایل به ازدواج: برخی معتقد بودند که با کاهش بار مالی مهریه، جوانان تمایل بیشتری به ازدواج پیدا می کنند.
- چالش های حقوقی جدید: از سوی دیگر، این طرح می توانست چالش های جدیدی را در زمینه حقوق زنان و پشتوانه مالی آن ها ایجاد کند و بحث های گسترده ای را در جامعه حقوقی و زنان برانگیزد.
در هر صورت، تا زمانی که مجلس شورای اسلامی، طرح جدیدی را با رعایت تمامی مراحل قانونی تصویب و ابلاغ نکند، قوانین فعلی مهریه به قوت خود باقی خواهند بود و شهروندان باید بر اساس همین قوانین عمل کنند.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در طلاق
در نظام حقوقی ایران، مهریه بر اساس نحوه و شرایط مطالبه به دو دسته اصلی عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم می شود. این دو نوع مهریه، از نظر حقوقی تفاوت های اساسی در نحوه مطالبه، بار اثبات و مسئولیت زوج دارند که در فرآیند طلاق و وصول مهریه بسیار حائز اهمیت است.
مهریه عندالمطالبه: تعریف و مراحل مطالبه
تعریف: مهریه عندالمطالبه به این معناست که زوجه می تواند در هر زمان که بخواهد، اعم از طول زندگی مشترک یا هنگام طلاق، مهریه خود را از زوج مطالبه کند. حق مطالبه مهریه، به محض جاری شدن عقد نکاح، برای زن ثابت می شود و منوط به هیچ شرط یا توانایی مالی خاصی از سوی زوج نیست.
مسئولیت مرد: در مهریه عندالمطالبه، زوج ملزم به پرداخت فوری مهریه است. اگر توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، باید بلافاصله دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند و تقاضای تقسیط مهریه را بنماید. در غیر این صورت، در صورت امتناع از پرداخت تا ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب برای او وجود دارد.
مراحل مطالبه:
- مراجعه به دفترخانه یا اداره ثبت: زوجه می تواند با در دست داشتن سند ازدواج، به دفترخانه محل ثبت عقد یا اداره اجرای ثبت اسناد رسمی مراجعه و تقاضای صدور اجراییه برای مهریه نماید.
- ابلاغ اجراییه: اجراییه به زوج ابلاغ شده و ۱۰ روز مهلت برای پرداخت مهریه یا معرفی اموال خود دارد.
- توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت و عدم معرفی اموال توسط زوج، زوجه می تواند اموال قابل شناسایی زوج (به جز مستثنیات دین) را برای توقیف معرفی کند.
- مراجعه به دادگاه خانواده: اگر از طریق اجرای ثبت به نتیجه نرسید یا زوج دادخواست اعسار تقدیم کرد، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می شود.
مهریه عندالاستطاعه: تعریف و بار اثبات تمکن مالی
تعریف: در مهریه عندالاستطاعه، مطالبه مهریه منوط به اثبات توانایی مالی زوج است. به این معنا که زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را دریافت کند که به دادگاه ثابت کند زوج، استطاعت مالی (تمکن مالی) برای پرداخت آن را دارد.
مسئولیت زن: برخلاف مهریه عندالمطالبه، در این حالت بار اثبات توانایی مالی زوج، بر عهده زوجه است. زوجه باید با ارائه مدارک و مستندات کافی، دارایی ها و اموال زوج را به دادگاه معرفی و توانایی او برای پرداخت مهریه را اثبات نماید.
مراحل اثبات تمکن مالی:
- تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده: زوجه باید دادخواست خود را به دادگاه خانواده تقدیم کند.
- جمع آوری مستندات تمکن مالی: زوجه باید مدارکی دال بر دارا بودن زوج ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل لیست اموال منقول و غیرمنقول (مانند خودرو، ملک، سهام)، حساب های بانکی، فیش حقوقی، و هرگونه سندی باشد که نشان دهنده توانایی مالی زوج است.
- شهادت شهود: در برخی موارد، زوجه می تواند با استناد به شهادت شهود آگاه به وضعیت مالی زوج، توانایی او را اثبات کند.
تفاوت اصلی این دو نوع مهریه در مسئولیت اثبات توانایی مالی است که در یکی بر عهده زوج و در دیگری بر عهده زوجه قرار می گیرد. انتخاب نوع مهریه در زمان عقد نکاح، تاثیر عمیقی بر روند مطالبه و وصول آن در آینده خواهد داشت.
مراحل گام به گام مطالبه مهریه در طلاق
مطالبه مهریه، به ویژه در بستر طلاق، فرآیندی حقوقی و بعضاً پیچیده است که آگاهی از مراحل دقیق آن برای هر دو طرف، ضروری است. در ایران، مطالبه مهریه می تواند از دو طریق اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده، انجام شود. انتخاب مسیر مناسب، بستگی به شرایط پرونده، نوع مهریه و وجود اموال قابل شناسایی از زوج دارد.
الف) از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
این روش، معمولاً برای مهریه های عندالمطالبه و در صورتی که زوجه از وجود اموال قابل شناسایی از زوج اطمینان دارد، مناسب تر است. سرعت بالاتر و هزینه های اولیه کمتر، از مزایای این روش است.
- مراجعه به دفترخانه ثبت عقد: زوجه ابتدا باید با در دست داشتن اصل سند ازدواج (عقدنامه رسمی)، به دفترخانه محل ثبت ازدواج مراجعه کند.
- صدور اجراییه: در دفترخانه، زوجه تقاضای صدور اجراییه مهریه را می نماید. دفترخانه پس از بررسی مدارک، اجراییه را صادر می کند.
- ارجاع به اداره اجرای ثبت: اجراییه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج ارسال می شود.
- ابلاغ به زوج: اداره ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ کرده و ۱۰ روز به او مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا اموالی را معرفی نماید.
- شناسایی و توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت و عدم معرفی اموال توسط زوج، زوجه می تواند لیستی از اموال او (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک، سهام) را به اداره ثبت ارائه دهد تا نسبت به توقیف آن ها اقدام شود. نکته مهم این است که مستثنیات دین (مانند منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار) قابل توقیف نیستند.
مزایا: سرعت نسبتاً بالاتر، عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه در دادگاه، امکان توقیف سریع اموال.
معایب: در صورت عدم شناسایی اموال توسط زوجه یا عدم وجود اموال کافی، این روش به نتیجه نمی رسد و نیاز به مراجعه به دادگاه خواهد بود. همچنین، امکان طرح دعوای اعسار از سوی زوج، صرفاً در دادگاه میسر است.
ب) از طریق دادگاه خانواده
این روش برای حالاتی مناسب است که مطالبه از طریق ثبت به نتیجه نرسیده، یا مهریه از نوع عندالاستطاعه است، یا زوج دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کرده، یا همزمان با سایر دعاوی خانوادگی مانند طلاق، مطرح می شود.
- تقدیم دادخواست: زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و تقدیم دادگاه خانواده کند. در دادخواست، باید مشخصات کامل زوجین و میزان مهریه مطالبه شده قید شود.
- تعیین وقت رسیدگی: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه ارجاع شده و وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می شود.
- جلسات دادرسی: طرفین در جلسات دادرسی حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه می دهند. در این مرحله، دادگاه به ادعای زوجه و دفاعیات زوج (از جمله دادخواست اعسار) رسیدگی می کند.
- صدور حکم: پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. این حکم می تواند شامل محکومیت زوج به پرداخت مهریه (یکجا یا تقسیطی) باشد.
- اجرای حکم: پس از قطعیت حکم، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود و زوجه می تواند از طریق اجرای احکام، نسبت به توقیف اموال زوج و وصول مهریه اقدام کند.
مزایا: امکان رسیدگی به دادخواست اعسار زوج، امکان اثبات تمکن مالی زوج در مهریه های عندالاستطاعه، جامعیت در رسیدگی به دعاوی همزمان خانوادگی.
معایب: روند طولانی تر دادرسی، نیاز به پرداخت هزینه دادرسی.
در هر دو روش، جمع آوری مستندات و مدارک لازم (مانند عقدنامه، مدارک شناسایی، اسناد مالکیت زوج) و در صورت لزوم، بهره مندی از مشاوره وکیل متخصص خانواده، می تواند به تسریع و موفقیت آمیز بودن فرآیند کمک شایانی نماید.
تقسیط مهریه و دادخواست اعسار (از نگاه مردان)
یکی از دغدغه های اصلی مردان در مواجهه با مطالبه مهریه، به ویژه مهریه های سنگین، عدم توانایی پرداخت یکجای آن است. قانون گذار با پیش بینی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، راهکاری را برای این دسته از مردان فراهم آورده است تا از حبس و فشارهای مالی سنگین رهایی یابند. در این بخش، به ابعاد مختلف تقسیط مهریه و دادخواست اعسار می پردازیم.
اعسار چیست؟ شرایط و مدارک لازم
اعسار چیست؟ از نظر حقوقی، اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت دیون و بدهی های خود است. در مورد مهریه، دادخواست اعسار به دادگاه تقدیم می شود تا زوج ثابت کند توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و تقاضای تقسیط آن را بنماید. هدف اصلی از اعسار، جلوگیری از حبس و فشار مالی نامعقول بر زوج است.
شرایط درخواست اعسار:
- عدم توانایی پرداخت یکجای مهریه: زوج باید واقعاً قادر به پرداخت کل مهریه به صورت یکجا نباشد.
- تقدیم دادخواست: دادخواست اعسار باید ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه مهریه (چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه) به دادگاه خانواده تقدیم شود. در غیر این صورت، امکان صدور حکم جلب وجود خواهد داشت.
مدارک لازم برای دادخواست اعسار: زوج برای اثبات اعسار خود، باید مدارک و مستندات زیر را به دادگاه ارائه دهد:
- لیست جامع اموال و دارایی ها: شامل تمامی اموال منقول و غیرمنقول (به جز مستثنیات دین)، حساب های بانکی، سهام، خودرو، و هرگونه دارایی دیگر. این لیست باید با صداقت کامل تهیه شود.
- لیست بدهی ها و تعهدات: شامل اقساط وام ها، بدهی به اشخاص دیگر، و سایر تعهدات مالی.
- مدارک مربوط به شغل و درآمد: فیش حقوقی، گواهی اشتغال به کار، و هر سندی که میزان درآمد ماهیانه زوج را مشخص کند.
- استشهادیه: شهادت کتبی حداقل چهار نفر از افراد مطلع که از وضعیت مالی زوج آگاهی کامل دارند و گواهی می دهند که او قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست.
روند رسیدگی به دادخواست اعسار و عواقب عدم پرداخت اقساط
روند رسیدگی:
- ثبت دادخواست: زوج باید دادخواست اعسار را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند.
- تعیین وقت رسیدگی: دادگاه وقت رسیدگی تعیین و طرفین (زوج و زوجه) را احضار می کند.
- تحقیق و بررسی: قاضی با بررسی مدارک ارائه شده، استماع اظهارات طرفین و شهود، و در صورت لزوم انجام تحقیقات محلی، وضعیت مالی زوج را مورد ارزیابی قرار می دهد.
- صدور حکم: در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکمی مبنی بر تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل تعیین یک پیش قسط و سپس اقساط ماهانه برای پرداخت مابقی مهریه خواهد بود. میزان پیش قسط و اقساط، بستگی به توانایی مالی زوج و نظر قاضی دارد.
عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه:
پس از صدور حکم تقسیط، زوج موظف است اقساط تعیین شده را در مواعد مقرر پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط، زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری، تقاضای صدور حکم جلب زوج را به دلیل عدم پرداخت اقساط نماید. در این حالت، زوج به دلیل تخلف از حکم دادگاه و عدم پرداخت اقساط، ممکن است بازداشت شود تا زمانی که نسبت به پرداخت قسط معوق اقدام کند. این موضوع نشان دهنده اهمیت تعهد به پرداخت اقساط مهریه حتی پس از تقسیط آن است.
مهریه در سناریوهای خاص طلاق و زندگی مشترک
مهریه، حق مالی زوجه، در شرایط مختلف زندگی مشترک و به ویژه هنگام طلاق، وضعیت های حقوقی متفاوتی پیدا می کند. درک این سناریوهای خاص، برای هر دو طرف می تواند در اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کننده باشد.
مهریه در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی مربوط به طلاق، از جمله مهریه، حضانت فرزندان، نفقه، و اجرت المثل، به توافق می رسند. در این نوع طلاق، تعیین تکلیف مهریه کاملاً به اراده و توافق طرفین بستگی دارد. زن می تواند:
- تمام مهریه خود را دریافت کند.
- بخشی از مهریه خود را ببخشد (در قالب طلاق خلع).
- تمام مهریه خود را ببخشد.
- مهریه را به صورت اقساطی یا با شرایط خاصی دریافت کند.
توافقات صورت گرفته در مورد مهریه، در قالب یک توافق نامه طلاق کتبی تنظیم شده و به تایید دادگاه می رسد و ضمانت اجرایی پیدا می کند.
مهریه در طلاق از طرف زن (به دلیل عسر و حرج)
اگر زن به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) از دادگاه تقاضای طلاق کند و دادگاه این عسر و حرج را اثبات شده بداند، طلاق را صادر خواهد کرد. در این نوع طلاق، معمولاً زن تمام مهریه خود را دریافت می کند، مگر در شرایط بسیار خاصی که خود زن مایل به بخشش بخشی از آن برای تسهیل روند طلاق باشد. اثبات عسر و حرج، فرآیندی دشوار است اما در صورت موفقیت، حق مهریه زن محفوظ می ماند.
مهریه در طلاق از طرف مرد
بر اساس قانون مدنی، حق طلاق در اصل با مرد است. اگر مردی بخواهد همسر خود را طلاق دهد، حتی اگر زن مخالف طلاق باشد، مرد مکلف به پرداخت تمامی حقوق مالی زن، از جمله مهریه، نفقه ایام عده، اجرت المثل، و نصف دارایی (در صورت وجود شرایط) است. در این حالت، زن تمام مهریه خود را دریافت خواهد کرد و مرد حتی در صورت عدم تمکن مالی، باید دادخواست اعسار تقدیم کرده و آن را به صورت اقساطی بپردازد.
مهریه بعد از فوت شوهر
مهریه، به محض وقوع عقد، به ملکیت زن درمی آید و یک دین ممتاز بر ذمه زوج است. بنابراین، حتی پس از فوت شوهر نیز، مهریه از بین نمی رود. در این شرایط، مهریه به عنوان یک دین ممتاز، از ماترک (اموال به جای مانده) متوفی، قبل از تقسیم ارث بین وراث، پرداخت می شود. زوجه می تواند به عنوان یکی از ورثه و طلبکار، مطالبه مهریه خود را از اموال شوهر متوفی بنماید. اگر ماترک متوفی برای پرداخت مهریه کفایت نکند، ورثه دیگر مسئولیتی ندارند، مگر اینکه بدهی از اموال خود متوفی قابل وصول باشد.
تاثیر نشوز و عدم تمکین بر مهریه
نشوز به معنای عدم ایفای وظایف زناشویی از سوی یکی از زوجین است. نشوز زن (عدم تمکین خاص یا عام) بر نفقه او تاثیرگذار است و در صورت اثبات نشوز، زن مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. اما، باید توجه داشت که نشوز زن هیچ تاثیری بر اصل حق مهریه او ندارد. مهریه، به محض عقد، حق زن می شود و حتی در صورت نشوز، او کماکان مالک و مستحق دریافت مهریه خود است.
تاثیر اثبات خیانت بر مهریه
یکی از تصورات غلط و رایج در جامعه این است که اگر خیانت زن به اثبات برسد، او حق دریافت مهریه خود را از دست می دهد. این یک اشتباه حقوقی بزرگ است. اثبات خیانت زن (حتی در صورت محکومیت کیفری) هیچ گونه تاثیری بر حق او برای دریافت مهریه ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد نکاح ثابت می شود و مستقل از مسائل اخلاقی یا کیفری است. دادگاه نمی تواند به دلیل خیانت، زن را از مهریه محروم کند.
نکات مهم و توصیه های حقوقی پایانی
در مواجهه با پرونده های مهریه و طلاق، آگاهی از جزئیات حقوقی و رعایت برخی نکات کلیدی می تواند به شما در حفظ حقوق خود و پیشگیری از مشکلات احتمالی کمک شایانی کند. در این بخش، توصیه های حقوقی مهمی ارائه می شود.
- ضرورت مشاوره با وکیل متخصص خانواده: پرونده های مهریه و طلاق، دارای پیچیدگی های حقوقی فراوانی هستند که ممکن است برای افراد عادی قابل درک نباشد. بهره مندی از خدمات وکیل متخصص خانواده، می تواند شما را در انتخاب بهترین مسیر حقوقی، تنظیم دادخواست ها، جمع آوری مدارک، دفاع موثر در دادگاه، و تسریع در روند پرونده یاری رساند. یک وکیل مجرب می تواند با توجه به شرایط خاص شما، بهترین راهکار را ارائه دهد و از بروز خطاهای حقوقی جلوگیری کند.
-
جمع آوری مستندات و مدارک: برای مطالبه یا دفاع در برابر مهریه، جمع آوری تمامی مستندات مربوطه از اهمیت بالایی برخوردار است. این مدارک شامل:
- اصل و کپی سند ازدواج (عقدنامه)
- شناسنامه و کارت ملی زوجین
- مدارک مربوط به اموال و دارایی های زوج (در صورت لزوم برای اثبات تمکن مالی)
- مدارک مربوط به بدهی ها و تعهدات مالی زوج (برای دادخواست اعسار)
- فیش های حقوقی و اسناد درآمدی
- هرگونه مدرک یا سندی که به اثبات ادعای شما کمک کند.
- واقع بینی در انتظارات: درک محدودیت های قانونی و عملی در پرونده های مهریه بسیار مهم است. برای مثال، اگر زوج تمکن مالی نداشته باشد، حتی با وجود مهریه بالا، وصول آن زمان بر خواهد بود و احتمالاً به صورت اقساطی و طی سالیان متمادی صورت می گیرد. همچنین، مستثنیات دین از اموال قابل توقیف خارج هستند.
- اهمیت تعیین مهریه معقول در زمان عقد: اگرچه قانون سقف عددی برای تعیین مهریه ندارد، اما تعیین مهریه معقول و متناسب با عرف و توانایی مالی زوج، می تواند از مشکلات و اختلافات آتی در زندگی مشترک و به ویژه هنگام طلاق پیشگیری کند. مهریه نباید به اهرم فشار یا ابزاری برای معامله تبدیل شود.
- حق حبس زوجه: زوجه می تواند تا زمانی که مهریه او (در صورت عندالمطالبه بودن) به او تسلیم نشده باشد، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند، به شرطی که قبلاً تمکین خاص نکرده باشد. این حق، حق حبس نامیده می شود و در صورت اعمال آن، مرد همچنان مکلف به پرداخت نفقه زن است. اعمال حق حبس باید با رعایت شرایط قانونی و از طریق مراجع قضایی صورت گیرد.
آگاهی کامل از قوانین، مشورت با متخصصین حقوقی و اتخاذ تصمیمات هوشمندانه، می تواند در یکی از حساس ترین مراحل زندگی مشترک، یعنی جدایی و مسائل مرتبط با مهریه، راهگشا باشد.
سوالات متداول
آیا برای مهریه زندان دارد؟
بله، بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، در صورتی که مهریه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد و زوج از پرداخت آن امتناع کند و دادخواست اعسار او نیز رد شود، دادگاه می تواند به درخواست زوجه حکم جلب و حبس او را صادر کند. اما برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب برای مازاد بر آن وجود ندارد و وصول آن منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه است. لازم به ذکر است که رویه جدید دادگاه ها تمایل به کاهش صدور حکم جلب و تاکید بر تقسیط مهریه دارد.
آیا مهریه بالای 110 سکه قابل وصول است؟
بله، مهریه بالای ۱۱۰ سکه نیز کاملاً قابل وصول است، اما شرایط مطالبه و اجرای آن متفاوت است. برای وصول مازاد بر ۱۱۰ سکه، زوجه باید به دادگاه اثبات کند که زوج دارای تمکن مالی (توانایی پرداخت) برای آن بخش از مهریه است. در این حالت، امکان صدور حکم جلب برای زوج وجود ندارد و صرفاً می توان از طریق معرفی و توقیف اموال وی، مهریه را وصول کرد.
سقف قانونی مهریه در ایران چقدر است؟
هیچ سقف قانونی برای تعیین مهریه در ایران وجود ندارد. زوجین می توانند در زمان عقد هر میزانی را به عنوان مهریه تعیین کنند. آنچه در اصطلاح عامیانه به سقف مهریه معروف شده، مربوط به محدودیت ۱۱۰ سکه برای صدور حکم جلب و حبس زوج در صورت عدم پرداخت است.
مهریه چگونه محاسبه می شود؟
اگر مهریه به صورت سکه یا طلا تعیین شده باشد، در زمان مطالبه، بر اساس قیمت روز سکه یا طلا محاسبه می شود. این یعنی نرخ سکه در تاریخ مطالبه مهریه (روز ارائه دادخواست به دادگاه یا درخواست اجراییه از ثبت) ملاک قرار می گیرد، نه قیمت آن در زمان عقد نکاح.
آیا زن شاغل هم می تواند مهریه بگیرد؟
بله، حق مهریه یک حق قانونی است که به محض جاری شدن عقد نکاح برای زن ثابت می شود و کاملاً مستقل از شغل، درآمد، یا وضعیت اقتصادی اوست. بنابراین، زن شاغل نیز مانند سایر زنان، حق دریافت تمام مهریه خود را دارد.
آیا می توان مهریه را بخشید؟
بله، زن می تواند به صورت کلی یا جزئی، تمام یا بخشی از مهریه خود را به همسرش ببخشد. این بخشش می تواند به صورت صلح، ابراء (برائت ذمه مرد)، یا هبه باشد. برای اعتبار حقوقی و جلوگیری از مشکلات آتی، توصیه می شود که بخشش مهریه با سند رسمی (در دفترخانه) و با آگاهی کامل از تبعات آن صورت گیرد.
در صورت فوت زن، مهریه به چه کسی می رسد؟
همان طور که اشاره شد، مهریه به محض عقد، ملک زن می شود. بنابراین، در صورت فوت زن قبل از دریافت مهریه، این حق به ورثه او (شامل همسر، فرزندان، و پدر و مادر) به نسبت سهم الارث قانونی آن ها منتقل می شود و می توانند مهریه را از ترکه زوج متوفی یا از زوج زنده مطالبه کنند.
آیا خیانت زن بر مهریه تاثیر دارد؟
خیر، از لحاظ حقوقی، اثبات خیانت زن هیچ تاثیری بر حق او برای دریافت مهریه ندارد. مهریه یک حق مالی مستقل است و مسائل اخلاقی یا کیفری زوجین، باعث ساقط شدن این حق نمی شود. این یک تصور غلط رایج است که باید تصحیح شود.
آیا مهریه مشمول مالیات می شود؟
خیر، مهریه در ایران مشمول مالیات نمی شود. اما در فرآیند اجرای مهریه از طریق اجرای ثبت یا اجرای احکام دادگستری، مبلغی تحت عنوان نیم عشر اجراییه (معمولاً ۵ درصد از مبلغ مهریه) به عنوان هزینه اجرایی دریافت می شود که این مبلغ، مالیات نیست.
نتیجه گیری
مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه، نه تنها در آغاز زندگی مشترک، بلکه در فرآیند طلاق نیز نقش کلیدی ایفا می کند. این مقاله به تفصیل نشان داد که سقف مشخصی برای تعیین مهریه وجود ندارد، بلکه محدودیت ۱۱۰ سکه به ضمانت اجرای حبس و نحوه مطالبه مازاد بر آن مربوط می شود. همچنین، تفاوت های اساسی بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مراحل مطالبه آن از طریق ثبت و دادگاه، و همچنین شرایط خاصی چون اعسار، طلاق توافقی، فوت شوهر و تاثیر یا عدم تاثیر نشوز و خیانت بر آن تشریح گردید.
پیچیدگی های قوانین مهریه و تغییرات احتمالی در رویه های قضایی، لزوم آگاهی و دقت نظر را دوچندان می کند. فهم صحیح این نکات می تواند از بروز مشکلات عدیده حقوقی و مالی برای هر دو طرف جلوگیری کند. در نهایت، با توجه به حساسیت و بار عاطفی بالای پرونده های خانوادگی، به شدت توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، با وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. یک وکیل مجرب می تواند با تحلیل دقیق شرایط خاص شما، بهترین راهکار را ارائه دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند. برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی و راهنمایی گام به گام در پرونده مهریه، با ما تماس بگیرید.