درصد همانندجویی قابل قبول برای پایان‌نامه‌ها و مقالات علمی معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر است و بستگی به نوع سند دانشگاه یا ژورنال دارد. همانندجویی به بررسی میزان مشابهت متن شما با سایر آثار منتشر شده می‌پردازد تا از اصالت محتوا اطمینان حاصل شود.
همانندجویی که گاهی با عناوینی چون سرقت ادبی مشابهت‌یابی یا پلاجیاریسم نیز شناخته می‌شود فرآیندی حیاتی در دنیای پژوهش و نگارش علمی است. هدف اصلی از همانندجویی اطمینان از اصالت محتوای تولید شده توسط پژوهشگران دانشجویان و نویسندگان است. در این فرآیند متن مورد نظر با پایگاه‌های داده وسیعی شامل مقالات علمی پایان‌نامه‌ها کتاب‌ها محتوای وب و سایر آثار منتشر شده مقایسه می‌شود. ابزارهای نرم‌افزاری پیشرفته‌ای برای انجام این کار طراحی شده‌اند که می‌توانند بخش‌های مشابه را در متن شناسایی کرده و گزارشی از میزان و منابع این شباهت‌ها ارائه دهند. این ابزارها به دانشگاه‌ها ژورنال‌های علمی و موسسات پژوهشی کمک می‌کنند تا از رعایت اصول اخلاقی در پژوهش و جلوگیری از کپی‌برداری ناخواسته یا عمدی اطمینان حاصل کنند. همانندجویی تنها به معنای کپی کردن مستقیم متن نیست بلکه استفاده از ایده‌ها داده‌ها یا ساختار یک اثر دیگر بدون ارجاع‌دهی مناسب نیز می‌تواند به عنوان سرقت ادبی تلقی شود. بنابراین درک صحیح همانندجویی و نحوه کارکرد آن برای هر کسی که در حوزه آکادمیک فعالیت دارد ضروری است.
تعیین یک عدد ثابت برای درصد قابل قبول همانندجویی برای همه انواع محتوا و همه نهادها امکان‌پذیر نیست. این درصد بسته به عوامل متعددی تغییر می‌کند و توسط هر دانشگاه ژورنال علمی یا کنفرانس تعیین می‌شود. با این حال می‌توان محدوده‌های رایجی را بر اساس نوع سند و اعتبار نهاد مربوطه ارائه داد. به طور کلی انتظار می‌رود که محتوای پژوهشی اصیل درصد مشابهت کمتری داشته باشد. برای مثال مقالات پژوهشی که نتایج تحقیقات جدیدی را ارائه می‌دهند باید درصد همانندجویی پایین‌تری نسبت به مقالات مروری که به بررسی آثار پیشین می‌پردازند داشته باشند. دانشگاه‌ها معمولاً برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها درصدهای مشخصی تعیین می‌کنند که این درصد برای مقاطع بالاتر (مانند دکتری) سخت‌گیرانه‌تر است. آگاهی از این درصدها و سیاست‌های مربوط به همانندجویی در نهاد مقصد (دانشگاه یا ژورنال) اولین گام برای اطمینان از پذیرش اثر شما است. همچنین مهم است که بدانید نرم‌افزارهای همانندجویی معمولاً بخش‌هایی مانند فهرست منابع نقل‌قول‌های مستقیم با ارجاع‌دهی صحیح و اصطلاحات بسیار رایج را در محاسبه درصد کلی مشابهت با حساسیت کمتری در نظر می‌گیرند هرچند این موارد نیز نباید بیش از حد باشند.
درصد همانندجویی قابل قبول برای پایان‌نامه‌ها یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. این درصد به طور معمول توسط دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها تعیین و ابلاغ می‌شود و معمولاً بین 15 تا 25 درصد متغیر است. با این حال همانطور که اشاره شد این یک قانون کلی نیست و ممکن است در دانشگاه‌های مختلف یا حتی در رشته‌های مختلف یک دانشگاه این عدد متفاوت باشد. برای مثال در برخی دانشگاه‌ها ممکن است حد مجاز برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد تا 30 درصد نیز در نظر گرفته شود در حالی که برای رساله‌های دکتری که انتظار نوآوری و اصالت بیشتری از آن‌ها می‌رود این حد ممکن است به زیر 15 درصد یا حتی 10 درصد کاهش یابد. این تفاوت در درصد مجاز نشان‌دهنده تأکید بیشتر بر اصالت پژوهش در مقاطع بالاتر است. بخش‌هایی از پایان‌نامه مانند مرور ادبیات روش تحقیق (در صورت استفاده از روش‌های استاندارد) و تعریف اصطلاحات ممکن است به طور طبیعی درصد شباهت بالاتری نسبت به بخش‌های یافته‌ها تحلیل و نتیجه‌گیری داشته باشند. نرم‌افزارهای همانندجو معمولاً این تفاوت‌ها را در نظر نمی‌گیرند و گزارش کلی ارائه می‌دهند بنابراین تفسیر گزارش همانندجویی نیازمند دقت است.
پروپوزال تحقیقاتی طرح اولیه و پیشنهادی دانشجو برای انجام پژوهش است. در این مرحله دانشجو ایده اهداف سوالات فرضیات و روش کلی تحقیق خود را ارائه می‌دهد. از آنجایی که پروپوزال باید نشان‌دهنده نوآوری و ایده‌ای جدید برای پژوهش باشد انتظار می‌رود که درصد همانندجویی آن بسیار پایین باشد. معمولاً درصد قابل قبول همانندجویی برای پروپوزال‌ها کمتر از پایان‌نامه‌ها تعیین می‌شود و در بسیاری از دانشگاه‌ها این حد زیر 10 تا 15 درصد است. هدف اصلی از بررسی همانندجویی در پروپوزال اطمینان از این است که ایده اصلی تحقیق تکراری نیست و دانشجو صرفاً طرح پژوهشی دیگران را کپی نکرده است. بخش‌هایی مانند بیان مسئله اهداف و سوالات تحقیق باید تا حد امکان اصیل باشند. با این حال در بخش‌هایی مانند پیشینه تحقیق که دانشجو به مرور مطالعات قبلی می‌پردازد ممکن است شباهت‌هایی وجود داشته باشد که در صورت ارجاع‌دهی صحیح قابل قبول هستند. تأکید بر درصد پایین همانندجویی در پروپوزال پژوهشگر را تشویق به تفکر خلاق و ارائه ایده‌های نوآورانه می‌کند.
ژورنال‌های علمی معتبر به ویژه در سطح بین‌المللی استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای پذیرش مقالات دارند و همانندجویی بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند داوری مقالات است. درصد قابل قبول همانندجویی برای ژورنال‌های معتبر علمی بسته به حوزه تخصصی نوع مقاله (پژوهشی مروری کوتاه) و سیاست‌های خود ژورنال متفاوت است. با این حال یک معیار کلی که بسیاری از ژورنال‌ها از آن استفاده می‌کنند درصد مشابهت زیر 15 تا 20 درصد برای مقالات پژوهشی اصیل است. برای مقالات مروری به دلیل ماهیت جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات از منابع متعدد این درصد ممکن است کمی بالاتر و تا 30 درصد نیز قابل قبول باشد مشروط بر اینکه ارجاع‌دهی دقیق و کاملی انجام شده باشد و تحلیل و نتیجه‌گیری مقاله اصیل باشد. برخی ژورنال‌ها علاوه بر درصد کلی به توزیع شباهت نیز توجه می‌کنند؛ به این معنی که حتی اگر درصد کلی پایین باشد وجود یک یا چند پاراگراف طولانی که با منبع دیگری شباهت کامل دارد می‌تواند منجر به رد مقاله شود. ژورنال‌های مطرح از نرم‌افزارهای پیشرفته‌ای مانند iThenticate برای بررسی همانندجویی استفاده می‌کنند.
دانشگاه آزاد اسلامی نیز همانند سایر دانشگاه‌های کشور برای حفظ سطح علمی و جلوگیری از سرقت ادبی دستورالعمل‌های مشخصی برای همانندجویی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان خود دارد. بر اساس بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های این دانشگاه درصد قابل قبول همانندجویی برای پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد معمولاً کمتر از 30 درصد تعیین شده است. این بدان معناست که حداکثر 30 درصد از محتوای پایان‌نامه می‌تواند با سایر منابع موجود (پایان‌نامه‌ها مقالات کتاب‌ها و…) مشابهت داشته باشد مشروط بر اینکه این مشابهت‌ها با ارجاع‌دهی صحیح همراه باشند. برای رساله‌های دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی به دلیل تأکید بیشتر بر نوآوری و اصالت تحقیق در این مقطع درصد مجاز همانندجویی سخت‌گیرانه‌تر بوده و معمولاً کمتر از 20 درصد در نظر گرفته می‌شود. دانشجویان موظف هستند قبل از جلسه دفاع گزارش همانندجویی پایان‌نامه خود را از طریق سامانه همانندجو دریافت کرده و به تأیید استاد راهنما و مدیر گروه برسانند. در صورت بالا بودن درصد مشابهت دانشجو باید نسبت به اصلاح متن پایان‌نامه اقدام کرده و مجدداً همانندجویی را انجام دهد تا به درصد مجاز برسد.
دانشگاه تهران به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌های ایران استانداردهای ویژه‌ای برای تضمین کیفیت و اصالت پژوهش‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود دارد. در زمینه همانندجویی پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها دانشگاه تهران نیز از طریق سامانه همانندجو اقدام به بررسی میزان مشابهت متون دانشجویان با پایگاه داده‌های علمی می‌کند. درصد مجاز همانندی پایان‌نامه‌ها در دانشگاه تهران معمولاً پایین‌تر از بسیاری از دانشگاه‌های دیگر تعیین می‌شود تا بر اهمیت اصالت و نوآوری در پژوهش تأکید شود. به طور کلی درصد همانندجویی قابل قبول برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران معمولاً کمتر از 15 درصد است. برای رساله‌های دکتری که انتظار می‌رود حاوی تحقیقات کاملاً جدید و دستاوردهای علمی اصیل باشند این درصد حتی سخت‌گیرانه‌تر بوده و ممکن است به زیر 10 درصد نیز محدود شود. دانشجویان دانشگاه تهران نیز ملزم به دریافت گواهی همانندجویی با درصد مجاز پیش از دفاع هستند و مسئولیت اطمینان از رعایت این استانداردها بر عهده دانشجو و استاد راهنما است.
تعیین درصد قابل قبول همانندجویی به عوامل متعددی بستگی دارد که درک آن‌ها برای پژوهشگران ضروری است. اولین عامل نوع سند است؛ همانطور که پیش‌تر اشاره شد مقالات پژوهشی مروری پایان‌نامه‌ها و پروپوزال‌ها هر کدام استانداردهای متفاوتی دارند. عامل دوم حوزه علمی است؛ در رشته‌هایی که استفاده از اصطلاحات استاندارد یا مرور ادبیات گسترده اجتناب‌ناپذیر است (مانند علوم پزشکی یا علوم انسانی) ممکن است درصد کمی بالاتر قابل قبول باشد در حالی که در رشته‌های فنی و مهندسی که بر نوآوری تکنولوژیکی تأکید می‌شود درصد باید بسیار پایین باشد. عامل سوم و بسیار مهم سیاست‌های خاص دانشگاه ژورنال یا ناشر است که در آن اثر خود را ارائه می‌دهید. هر نهاد ممکن است آستانه متفاوتی تعیین کند. عامل چهارم کیفیت ارجاع‌دهی است؛ حتی با وجود شباهت متنی اگر ارجاع‌دهی به درستی و با فرمت استاندارد انجام شده باشد میزان حساسیت نرم‌افزار و داوران کمتر خواهد بود. عامل پنجم توزیع شباهت است؛ شباهت‌های پراکنده در طول متن کمتر مشکل‌ساز هستند تا شباهت متمرکز در یک یا چند پاراگراف طولانی. در نهایت ماهیت محتوای مشابه‌شده (نقل قول مستقیم بازنویسی ایده‌ها) نیز در تفسیر گزارش همانندجویی اهمیت دارد.
در یک پایان‌نامه محتواهای مختلفی می‌توانند به عنوان سرقت ادبی در نظر گرفته شوند حتی اگر درصد همانندجویی کلی در ابتدا بالا به نظر نرسد. اصلی‌ترین نوع سرقت ادبی کپی کردن مستقیم متن از یک منبع دیگر بدون قرار دادن آن در علامت نقل قول و ارجاع‌دهی صحیح است. بازنویسی (Paraphrasing) محتوای یک منبع بدون تغییر ساختار و کلمات به میزان کافی و بدون ارجاع‌دهی نیز سرقت ادبی محسوب می‌شود. استفاده از ایده‌ها نظریه‌ها داده‌ها تصاویر نمودارها یا نتایج تحقیقات دیگران بدون ذکر منبع و ارجاع مناسب نیز مصداق سرقت ادبی است. حتی استفاده از آثار قبلی خود (مانند بخشی از یک مقاله قبلی یا پایان‌نامه مقطع قبل) بدون ارجاع به آن به عنوان سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism) شناخته می‌شود و غیراخلاقی است. مهم است بدانید که حتی اگر از یک منبع به درستی ارجاع دهید اما بخش قابل توجهی از متن پایان‌نامه شامل نقل قول‌های مستقیم یا بازنویسی‌های نزدیک به متن اصلی باشد ممکن است به عنوان عدم اصالت و کار پژوهشی ناکافی تلقی شود. هدف پایان‌نامه ارائه تحلیل و دیدگاه اصیل شما بر اساس مطالعات پیشین است.
بررسی درصد همانندجویی معمولاً از طریق سامانه‌ها و نرم‌افزارهای تخصصی انجام می‌شود. رایج‌ترین روش این است که فایل متنی پایان‌نامه مقاله یا پروپوزال در این سامانه‌ها بارگذاری می‌شود. نرم‌افزار متن بارگذاری شده را با پایگاه‌های داده گسترده‌ای که شامل میلیون‌ها سند علمی پایان‌نامه کتاب محتوای وب و سایر منابع منتشر شده است مقایسه می‌کند. این پایگاه‌های داده به طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند. پس از مقایسه نرم‌افزار گزارشی تولید می‌کند که در آن درصد کلی مشابهت مشخص شده است. این گزارش همچنین بخش‌هایی از متن که با منابع دیگر مشابهت دارند را هایلایت کرده و منابع اصلی این شباهت‌ها را نیز مشخص می‌کند. در برخی سامانه‌ها امکان فیلتر کردن بخش‌هایی مانند فهرست منابع یا نقل‌قول‌های مستقیم (در صورت فرمت‌بندی صحیح) وجود دارد تا درصد خالص مشابهت محتوای اصلی مشخص شود. دانشجویان و پژوهشگران می‌توانند از این گزارش برای شناسایی بخش‌های مشکل‌دار و اصلاح آن‌ها قبل از ارائه نهایی استفاده کنند. دانشگاه‌ها و ژورنال‌ها معمولاً از نسخه سازمانی این نرم‌افزارها با دسترسی به پایگاه‌های داده جامع‌تر استفاده می‌کنند.
سامانه همانندجو یک سامانه ملی است که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) راه‌اندازی شده و برای بررسی میزان مشابهت پایان‌نامه‌ها رساله‌ها و سایر مدارک علمی دانشجویان و پژوهشگران با آثار ثبت شده در این سامانه و همچنین سایر منابع علمی موجود در وب طراحی شده است. این سامانه به دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی امکان می‌دهد تا از اصالت آثار علمی اطمینان حاصل کنند و از بروز سرقت ادبی جلوگیری نمایند. فرآیند کار با سامانه همانندجو معمولاً شامل ثبت‌نام بارگذاری فایل متنی سند (پایان‌نامه پروپوزال و…) و تعیین تنظیمات مربوط به بررسی (مانند حذف برخی بخش‌ها). سامانه متن را بررسی کرده و گزارشی ارائه می‌دهد که شامل درصد کلی مشابهت و جزئیات بخش‌های مشابه‌شده با منابع مربوطه است. این سامانه به خصوص برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ایران که ملزم به ارائه گواهی همانندجویی برای دفاع هستند اهمیت دارد. نتایج همانندجویی در این سامانه مبنای تصمیم‌گیری دانشگاه‌ها در خصوص پذیرش پایان‌نامه یا لزوم اصلاح آن قرار می‌گیرد.
کاهش درصد همانندجویی به ویژه زمانی که گزارش اولیه درصد بالایی را نشان می‌دهد نیازمند بازنگری دقیق متن و اعمال تغییرات ساختاری و نگارشی است. اولین و مهم‌ترین گام شناسایی بخش‌هایی است که بیشترین مشابهت را با منابع دیگر دارند. گزارش همانندجویی این بخش‌ها را مشخص می‌کند. سپس باید به این بخش‌ها مراجعه کرده و با استفاده از تکنیک‌های بازنویسی (Paraphrasing) و خلاصه‌نویسی متن را به زبان و شیوه نگارش خودتان تبدیل کنید. در بازنویسی تنها تغییر چند کلمه کافی نیست؛ باید ساختار جمله و نحوه بیان ایده را نیز تغییر دهید در حالی که مفهوم اصلی حفظ شود. استفاده صحیح و به‌جا از نقل قول‌های مستقیم نیز می‌تواند درصد کلی مشابهت را کاهش دهد به شرطی که از علامت نقل قول استفاده کرده و منبع را به دقت ذکر کنید. با این حال توصیه می‌شود که تعداد نقل قول‌های مستقیم محدود باشد و بیشتر بر بازنویسی و تحلیل خودتان تأکید کنید. افزودن تحلیل‌ها تفسیرها و دیدگاه‌های اصیل شما به متن راه دیگری برای کاهش شباهت و افزایش اصالت است. همچنین اطمینان از ارجاع‌دهی دقیق و کامل به تمام منابع مورد استفاده حتی برای ایده‌ها و داده‌هایی که مستقیماً نقل قول نشده‌اند بسیار حیاتی است.
برای کاهش درصد همانندجویی علاوه بر تکنیک‌های نگارشی می‌توان از ایده‌های کلی و استراتژی‌های پژوهشی نیز بهره برد. یکی از این ایده‌ها تمرکز بر جمع‌آوری داده‌های دست اول و تحلیل آن‌ها است. وقتی بخش عمده‌ای از پایان‌نامه یا مقاله شما بر اساس یافته‌های تحقیق خودتان است درصد مشابهت به طور طبیعی پایین خواهد بود. ایده دیگر انتخاب موضوعی است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته یا زاویه دید جدیدی به یک موضوع قدیمی ارائه می‌دهد. این کار باعث می‌شود که بخش مرور ادبیات نیز حاوی تحلیل‌های جدید و مقایسه‌های نو باشد. همچنین برنامه‌ریزی دقیق قبل از شروع نگارش و تهیه یک طرح کلی جامع می‌تواند به جلوگیری از کپی‌برداری ناخواسته کمک کند. هنگام مطالعه منابع به جای کپی کردن جملات ایده‌های اصلی را یادداشت کرده و سپس با زبان خودتان آن‌ها را بازنویسی کنید. استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت منابع مانند مندلی یا اندنوت نیز به سازماندهی منابع و ارجاع‌دهی صحیح کمک کرده و خطای انسانی در این زمینه را کاهش می‌دهد.
سامانه همانندجو و سایر سامانه‌های مشابه برای بررسی دقیق نیاز به فرمت و ساختار مشخصی از فایل دارند. بر اساس دستورالعمل‌های رایج معمولاً لازم است که فایل پایان‌نامه یا رساله به صورت یکپارچه و در قالب PDF یا Word بارگذاری شود. بخش‌هایی از پایان‌نامه که معمولاً برای همانندجویی ارسال می‌شوند شامل متن اصلی از ابتدای فصل مقدمه تا انتهای بخش نتیجه‌گیری و قبل از فهرست منابع هستند. این بدان معناست که صفحات عنوان تقدیر و تشکر فهرست مطالب چکیده‌ها و فهرست منابع معمولاً از فرآیند همانندجویی مستثنی می‌شوند زیرا این بخش‌ها به طور طبیعی دارای شباهت‌های زیادی با سایر آثار هستند و بررسی آن‌ها در همانندجویی کلی ایجاد اختلال می‌کند. همچنین استفاده از فرمت‌بندی استاندارد برای نقل قول‌ها (استفاده از علامت نقل قول) و ارجاع‌دهی درون متنی (مانند استفاده از پرانتز و نام نویسنده و سال) به نرم‌افزار کمک می‌کند تا این بخش‌ها را به درستی شناسایی کرده و در صورت لزوم از محاسبه درصد مشابهت کلی حذف کند. رعایت این استانداردها نه تنها در فرآیند همانندجویی مؤثر است بلکه نشان‌دهنده حرفه‌ای بودن و رعایت اصول نگارش علمی توسط پژوهشگر است.
همانندجویی پایان نامه باید چند درصد باشد؟
درصد قابل قبول همانندجویی برای پایان‌نامه‌ها معمولاً بین ۱۵ تا ۲۵ درصد متغیر است اما بسته به دانشگاه و مقطع تحصیلی (کارشناسی ارشد یا دکتری) ممکن است این درصد متفاوت باشد.
برای پروپوزال‌ها درصد مجاز مشابهت چقدر است؟
درصد مجاز مشابهت برای پروپوزال‌ها معمولاً کمتر از پایان‌نامه‌ها است و اغلب زیر ۱۰ تا ۱۵ درصد تعیین می‌شود تا بر نوآوری ایده پژوهش تأکید شود.
چگونه می‌توانم درصد همانندجویی پایان نامه یا مقاله خود را بررسی کنم؟
می‌توانید از سامانه‌ها و نرم‌افزارهای تخصصی همانندجویی مانند سامانه همانندجو (ایرانداک) یا iThenticate استفاده کنید که متن شما را با پایگاه‌های داده علمی مقایسه می‌کنند.
در صورت بالا بودن درصد مشابهت چه باید کرد؟
اگر درصد مشابهت بالا بود باید گزارش را بررسی کرده بخش‌های مشابه‌شده را با بازنویسی یا خلاصه‌نویسی اصلاح کنید و از ارجاع‌دهی صحیح و کامل به تمام منابع اطمینان حاصل نمایید.
آیا درصد مشابهت بالا همیشه به معنای سرقت ادبی است؟
خیر درصد مشابهت بالا همیشه به معنای سرقت ادبی نیست. بخش‌هایی مانند نقل‌قول‌های مستقیم با ارجاع صحیح یا اصطلاحات استاندارد ممکن است باعث افزایش درصد شوند اما استفاده از محتوا بدون ارجاع سرقت ادبی محسوب می‌شود.