نمونه دادخواست مطالبه نفقه معوقه و جاریه

تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه نفقه معوقه و جاریه، گام اساسی برای زنانی است که قصد دارند حق قانونی خود را برای دریافت نفقه از همسرشان پیگیری کنند. این فرایند حقوقی نیازمند آگاهی دقیق از قوانین، مراحل اجرایی و نحوه صحیح تنظیم دادخواست است تا زوجه بتواند با اطمینان کامل، حقوق قانونی خود را احقاق کند.

تکلیف پرداخت نفقه زوجه، یکی از مهم ترین تعهدات قانونی زوج در عقد دائم است که ریشه در مواد قانونی دارد و عدم ایفای آن می تواند پیامدهای حقوقی و حتی کیفری برای زوج به همراه داشته باشد. نفقه، شامل تمام نیازهای متعارف و متناسب با شان زن می شود؛ از جمله مسکن، پوشاک، غذا، اثاث منزل، هزینه های درمانی و حتی خادم در صورت عادت یا نیاز به دلیل بیماری. این حق از زمان وقوع عقد دائم به زن تعلق می گیرد، مشروط بر آنکه زن در قبال همسر خود تمکین کند یا دارای عذر موجه قانونی برای عدم تمکین باشد. با این حال، بسیاری از زنان در طول زندگی مشترک با مشکل عدم پرداخت نفقه مواجه می شوند. از این رو، آگاهی از نحوه مطالبه این حق قانونی، چه برای نفقه های گذشته (معوقه) و چه برای نفقه های حال و آینده (جاریه)، اهمیت بسزایی دارد. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف مطالبه نفقه، از جمله شرایط قانونی، مدارک مورد نیاز، مراحل ثبت دادخواست و ارائه نمونه های کاربردی دادخواست می پردازد تا راهنمای جامعی برای تمامی ذینفعان باشد.

۱. نفقه چیست و چه انواعی دارد؟ (با تمرکز بر نفقه زوجه)

نفقه در نظام حقوقی ایران، تعهدی مالی است که قانون گذار بر عهده اشخاص خاصی در قبال اشخاص دیگر قرار داده است. این تکلیف، در وهله اول، متوجه زوج در قبال زوجه است و سپس شامل اقارب (فرزندان، پدر و مادر) می شود. اما نفقه زوجه دارای ویژگی های منحصربه فردی است که آن را از سایر انواع نفقه متمایز می کند.

۱.۱. تعریف قانونی نفقه

بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «در عقد دائم، نفقه زن به عهده شوهر است.» ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نیز به تفصیل اجزای نفقه را برمی شمارد: «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقص عضو یا بیماری.» این تعریف نشان می دهد که نفقه صرفاً به تأمین نیازهای اولیه محدود نمی شود، بلکه شامل تمام مواردی است که برای حفظ شان و منزلت اجتماعی زن، متناسب با وضعیت او، ضروری است.

قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ نیز بر این مفهوم تأکید کرده و سازوکارهای اجرایی مطالبه آن را تسهیل نموده است. هدف قانون گذار از این تکلیف، حمایت از بنیان خانواده و تضمین حداقل معیشت زن در طول دوران زوجیت است.

۱.۲. نفقه معوقه (گذشته)

نفقه معوقه به نفقه ای اطلاق می شود که در گذشته به زن تعلق می گرفته، اما زوج از پرداخت آن خودداری کرده است. مهم ترین ویژگی نفقه معوقه زوجه، قابلیت مطالبه آن برای سال های گذشته است. یعنی اگر زوج برای مدتی نفقه همسرش را نپرداخته باشد، زن می تواند برای تمام ایام گذشته ای که نفقه دریافت نکرده، دادخواست مطالبه نفقه معوقه ارائه دهد.

این خصوصیت تنها منحصر به نفقه زوجه است و برخلاف نفقه اقارب (مثل نفقه فرزندان یا پدر و مادر)، که تنها از تاریخ طرح دعوا قابل مطالبه است، نفقه معوقه زن برای هر مدت زمانی که پرداخت نشده باشد، قابل مطالبه خواهد بود. مطالبه نفقه معوقه زوجه صرفاً از طریق مراجع حقوقی امکان پذیر است و امکان شکایت کیفری ترک انفاق برای نفقه های گذشته وجود ندارد.

۱.۳. نفقه جاریه (حال و آینده)

نفقه جاریه یا حال و آینده، به نفقه ای گفته می شود که زن از زمان طرح دعوا به بعد، مستحق دریافت آن است. زمانی که زوجه دادخواست مطالبه نفقه جاریه را مطرح می کند، دادگاه میزان نفقه را تعیین کرده و زوج را به پرداخت آن در آینده ملزم می سازد. در واقع، این نوع نفقه برای تأمین هزینه های زندگی زن از زمان صدور حکم و برای آینده است.

مطالبه نفقه جاریه، هم از طریق حقوقی و هم از طریق کیفری امکان پذیر است. شکایت کیفری ترک انفاق (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده) به زوج این اجازه را می دهد که در صورت عدم پرداخت نفقه جاریه توسط همسر، از وی شکایت کرده و در صورت اثبات، مجازات هایی برای زوج در پی خواهد داشت.

۲. شرایط اساسی تعلق نفقه به زوجه

تعلق نفقه به زوجه، اگرچه یک تکلیف قانونی برای زوج است، اما مشروط به وجود شرایطی است که مهم ترین آنها «تمکین» است. با این حال، در برخی موارد استثنائی، حتی با عدم تمکین نیز، زن همچنان مستحق نفقه خواهد بود.

۲.۱. تمکین عام و خاص: توضیح دقیق مفهوم، مصادیق و آثار آن بر نفقه

تمکین در حقوق خانواده به معنای انجام وظایف زناشویی و سکونت در منزل مشترک توسط زوجه است. تمکین به دو دسته تقسیم می شود:

• تمکین عام: به معنای حضور زن در منزل مشترک و ایفای وظایف کلی زندگی زناشویی، اطاعت از همسر در امور کلی مربوط به اداره منزل و زندگی مشترک، و عدم ترک منزل بدون اجازه زوج (مگر با عذر موجه قانونی) است.
• تمکین خاص: به معنای برقراری روابط زناشویی متعارف و متناسب با شان و عرف جامعه است.

در صورتی که زن بدون عذر موجه، از تمکین عام یا خاص خودداری کند، «ناشزه» محسوب شده و حق دریافت نفقه را از دست می دهد. اثبات تمکین یا عدم تمکین از اهمیت بالایی در دعاوی نفقه برخوردار است و بار اثبات آن بر عهده طرفی است که به نفع خود ادعا می کند.

۲.۲. استثنائات عدم تمکین موجه و استحقاق نفقه

با وجود اصل لزوم تمکین برای استحقاق نفقه، در برخی شرایط خاص، حتی اگر زن تمکین نکند، همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود. این موارد عبارتند از:

1. اعمال حق حبس زوجه: ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به زن این حق را می دهد که تا مهریه او به طور کامل پرداخت نشده باشد، از تمکین خاص (و نه تمکین عام) خودداری کند، مشروط بر اینکه هنوز وارد زندگی مشترک نشده باشد. در این صورت، زن حتی با عدم تمکین خاص، مستحق نفقه است.
2. عسر و حرج و خوف ضرر بدنی یا مالی زوجه: اگر ادامه زندگی مشترک یا تمکین زوجه با مشقت شدید (عسر و حرج) همراه باشد یا زن از ناحیه زوج بیم ضرر بدنی، مالی یا حیثیتی داشته باشد، می تواند از تمکین خودداری کرده و همچنان مستحق نفقه باشد (ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی). اثبات این موارد بر عهده زوجه است.
3. بیماری و سایر عذرهای موجه قانونی: بیماری زوجه که او را از انجام وظایف زناشویی بازدارد، سفر موجه، حبس یا سایر موانع قهری و قانونی، می تواند از مصادیق عدم تمکین موجه باشد که در این صورت نیز نفقه به زن تعلق می گیرد.

۲.۳. عدم تمکین (نشوز) و پیامدهای آن بر نفقه

همانطور که ذکر شد، عدم تمکین بدون عذر موجه قانونی، که در اصطلاح حقوقی «نشوز» نامیده می شود، منجر به قطع نفقه زوجه می گردد. در این شرایط، زوج می تواند با طرح دعوای الزام به تمکین، از دادگاه درخواست کند که زوجه را ملزم به تمکین کند. اگر دادگاه به نفع زوج حکم دهد و زوجه همچنان تمکین نکند، وی «ناشزه» شناخته شده و از تاریخ صدور حکم نشوز، حق دریافت نفقه را از دست خواهد داد.

مطالبه نفقه معوقه و جاریه، به طور اساسی بر ستون تمکین زوجه یا وجود عذر موجه برای عدم تمکین او استوار است. درک دقیق این مفاهیم برای موفقیت در پرونده های نفقه حیاتی است.

۳. تفاوت های کلیدی در مطالبه نفقه معوقه و جاریه (حقوقی و کیفری)

مسیرهای مطالبه نفقه معوقه و جاریه در نظام حقوقی ایران کاملاً متفاوت است و شناخت این تفاوت ها برای انتخاب روش صحیح پیگیری قانونی ضروری است.

۳.۱. مطالبه نفقه معوقه

• فقط از طریق دعوای حقوقی قابل مطالبه است: همانطور که پیشتر اشاره شد، نفقه معوقه به دین محسوب می شود. از این رو، زوجه برای مطالبه نفقه های پرداخت نشده گذشته، باید دادخواستی حقوقی تنظیم کرده و به دادگاه خانواده ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شرایط و اثبات استحقاق زوجه، حکم به پرداخت این دین صادر خواهد کرد.
• امکان شکایت کیفری ترک انفاق برای نفقه معوقه وجود ندارد: جرم ترک انفاق (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده) صرفاً ناظر بر عدم پرداخت نفقه «حال» یا «جاریه» است، یعنی نفقه ای که از زمان طرح شکایت به بعد، زوج مکلف به پرداخت آن بوده و از آن امتناع کرده است. بنابراین، زوجه نمی تواند بابت نفقه های گذشته، از همسر خود شکایت کیفری کند.

۳.۲. مطالبه نفقه جاریه (حال و آینده)

• امکان طرح دعوای حقوقی برای الزام به پرداخت نفقه حال و آینده: زوجه می تواند با تقدیم دادخواست حقوقی به دادگاه خانواده، الزام زوج به پرداخت نفقه از زمان طرح دعوا به بعد را درخواست کند. در این صورت، دادگاه با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری، میزان نفقه را تعیین و زوج را به پرداخت آن در آینده ملزم می سازد.
• امکان طرح شکایت کیفری ترک انفاق (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده) در صورت عدم پرداخت نفقه حال: در صورتی که زوج با وجود تمکن مالی، از پرداخت نفقه «حال» زوجه خودداری کند و این عمل بدون عذر موجه باشد، زوجه می تواند با مراجعه به دادسرا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت کیفری ترک انفاق را مطرح نماید. این جرم با مجازات حبس (تا شش ماه و یک روز تا دو سال) همراه است.

بررسی مزایا و معایب هر روش (حقوقی/کیفری):

روش	مزایا	معایب
دعوای حقوقی	قابلیت مطالبه برای نفقه های معوقه و جاریه. امکان تعیین دقیق میزان نفقه توسط کارشناس. صدور حکم لازم الاجرا و امکان توقیف اموال زوج.	طولانی تر بودن فرآیند رسیدگی نسبت به شکایت کیفری. نیاز به پرداخت هزینه دادرسی و کارشناسی.
شکایت کیفری	سرعت بیشتر در رسیدگی (معمولاً). فشار و اهرم قوی تر بر زوج برای پرداخت نفقه به دلیل مجازات حبس. عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی.	فقط برای نفقه جاریه قابل طرح است. هدف اصلی، مجازات است نه الزام به پرداخت (هرچند عملاً منجر به پرداخت می شود). ممکن است منجر به تنش بیشتر در رابطه زوجین شود.

۴. مدارک ضروری برای تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه نفقه

برای ثبت هرگونه دادخواست مطالبه نفقه، آماده سازی و ارائه مدارک کامل و دقیق از اهمیت بالایی برخوردار است. نقص مدارک می تواند روند رسیدگی را طولانی کرده یا حتی به رد دادخواست منجر شود. مدارک اصلی که برای تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه نفقه (چه معوقه و چه جاریه) نیاز دارید، عبارتند از:

1. کپی برابر اصل مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی خواهان): جهت احراز هویت خواهان (زوجه).
2. کپی برابر اصل سند ازدواج (عقدنامه): مهم ترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت و استحقاق نفقه. این مدرک باید حتماً در دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شود.
3. استشهادیه محلی (در صورت لزوم و برای اثبات تمکین یا عدم پرداخت): در مواردی که نیاز به اثبات تمکین زوجه یا عدم پرداخت نفقه توسط زوج از طریق شهود باشد، استشهادیه محلی که توسط اهالی یا همسایگان امضا شده باشد، می تواند مفید باشد. البته اعتبار آن در دادگاه به تشخیص قاضی بستگی دارد.
4. اظهارنامه رسمی (در صورتی که قبلاً برای مطالبه نفقه ارسال شده باشد): اگر زوجه قبلاً از طریق اظهارنامه رسمی به زوج، عدم پرداخت نفقه را اعلام کرده و مطالبه کرده باشد، ارائه کپی برابر اصل اظهارنامه، می تواند به عنوان دلیلی بر تاریخ شروع عدم پرداخت و مطالبه رسمی نفقه، در دادگاه مفید باشد.
5. گواهی عدم تمکین زوج (در صورت وجود و مرتبط بودن): اگر زوج قبلاً دعوای عدم تمکین علیه زوجه مطرح کرده و حکم آن صادر شده باشد، ممکن است به نفع زوج باشد. اما اگر زوج محکوم به عدم تمکین شده باشد (به این معنا که تمکین از سمت زوج انجام نشده)، این مدرک می تواند به نفع زوجه باشد.
6. هرگونه مدرک دال بر تمکن مالی زوج (مانند فیش حقوقی، اسناد مالکیت و…): گرچه اثبات تمکن مالی زوج در نفقه زوجه ضروری نیست (زیرا نفقه زوجه با تمکن یا عدم تمکن زوج، از بین نمی رود)، اما در تعیین میزان نفقه، وضعیت مالی زوج می تواند توسط کارشناس مورد توجه قرار گیرد. همچنین، در مراحل اجرای حکم، این مدارک برای شناسایی اموال زوج جهت توقیف بسیار کمک کننده است.
7. آدرس دقیق خواهان و خوانده: برای ابلاغ اوراق قضایی به طرفین دعوا، آدرس دقیق و کامل ضروری است.
8. فیش های واریزی یا هر مدرکی که نشان دهنده عدم دریافت نفقه باشد (در صورت وجود): در صورت وجود هر مدرکی که اثبات کند زوج نفقه را نپرداخته یا کمتر از میزان توافق شده یا متعارف پرداخت کرده است، می تواند به عنوان دلیل مورد استفاده قرار گیرد.

۵. مراحل گام به گام ثبت دادخواست مطالبه نفقه (معوقه و جاریه)

ثبت دادخواست مطالبه نفقه، فرآیندی مشخص و چند مرحله ای است که نیازمند دقت و آگاهی از جزئیات است.

۵.۱. تنظیم دقیق دادخواست

دادخواست، سند رسمی آغاز یک دعوای حقوقی است و باید طبق فرمت های مشخص قانونی تنظیم شود. اجزای اصلی دادخواست عبارتند از:

• ستون خواهان: مشخصات کامل زوجه (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی).
• ستون خوانده: مشخصات کامل زوج (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی).
• ستون خواسته: این بخش بسیار مهم است و باید به وضوح آنچه را که از دادگاه درخواست می شود، بیان کند.
  • برای نفقه معوقه: «صدور حکم بر پرداخت نفقه معوقه از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت] لغایت [تاریخ ثبت دادخواست] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و همچنین مطالبه خسارات دادرسی و هزینه کارشناسی.»
  • برای نفقه جاریه: «صدور حکم بر الزام خوانده به پرداخت نفقه جاریه از تاریخ [تاریخ ثبت دادخواست] تا زمان صدور حکم و اجرای آن با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و همچنین مطالبه خسارات دادرسی و هزینه کارشناسی.»
  • برای ترکیبی (معوقه و جاریه): «صدور حکم بر پرداخت نفقه معوقه از تاریخ […] لغایت [تاریخ ثبت دادخواست] و الزام خوانده به پرداخت نفقه جاریه از تاریخ [تاریخ ثبت دادخواست] تا زمان صدور حکم و اجرای آن، هر دو با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و همچنین مطالبه خسارات دادرسی و هزینه کارشناسی.»
• ستون دلایل و منضمات: در این قسمت، تمام مدارکی که در بخش ۴ به آنها اشاره شد (کپی عقدنامه، کپی شناسنامه، استشهادیه، اظهارنامه و…) باید ذکر شوند.
• ستون شرح خواسته: این بخش، مهم ترین قسمت دادخواست برای توضیح ماجرا به قاضی است.
  • باید به طور خلاصه و مستدل، تاریخ عقد، مدت زمان عدم پرداخت نفقه، تمکین زوجه و عدم عذر موجه برای عدم پرداخت نفقه توسط زوج را توضیح داد.
  • ذکر جزئیاتی مانند ارسال اظهارنامه قبلی، تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز و بی نتیجه ماندن آن، می تواند در این بخش مفید باشد.
  • برای نفقه جاریه، تأکید بر استمرار رابطه زوجیت و تکلیف قانونی زوج برای تأمین نفقه حال و آینده ضروری است.

۵.۲. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم دادخواست، مراحل بعدی به شرح زیر است:

1. ثبت دادخواست و اسکن مدارک: با در دست داشتن دادخواست تنظیم شده و کلیه مدارک (اصول و کپی برابر اصل شده)، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرد. کارمندان دفتر، دادخواست را ثبت سیستم کرده و مدارک را اسکن و پیوست پرونده الکترونیکی می کنند.
2. پرداخت هزینه های دادرسی و کارشناسی: در این مرحله، هزینه های دادرسی (بر اساس ارزش خواسته) و در صورت لزوم، بخشی از هزینه کارشناسی (که بعداً ممکن است تکمیل شود) پرداخت می گردد.

۵.۳. رسیدگی در مرجع قضایی

پس از ثبت دادخواست، مراحل رسیدگی در مرجع قضایی به شرح زیر خواهد بود:

1. صلاحیت دادگاه ها:
   • دادگاه خانواده: مرجع اصلی و صالح برای رسیدگی به کلیه دعاوی مربوط به نفقه زوجه (اعم از معوقه و جاریه) است.
   • شورای حل اختلاف: بر اساس قانون، در صورتی که خواسته مالی (مانند نفقه معوقه) کمتر از مبلغ مشخصی (در حال حاضر، معمولاً ۲۰ میلیون تومان) باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی دارد. با این حال، با توجه به ماهیت دعوای نفقه که اغلب نیاز به جلب نظر کارشناس دارد، معمولاً حتی در مبالغ کمتر نیز دادگاه خانواده به دلیل تخصص بیشتر ترجیح داده می شود یا در صورت ارجاع به شورا، شورا آن را به دادگاه ارجاع می دهد.
2. دستور ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین میزان نفقه: پس از ثبت دادخواست، دادگاه معمولاً برای تعیین میزان نفقه، به کارشناس رسمی دادگستری (در رشته حقوق و امور خانواده) ارجاع می دهد. کارشناس با بررسی وضعیت مالی زوج، شان زوجه، نیازهای او و سایر جوانب، میزان نفقه را برآورد و به دادگاه اعلام می کند.
3. جلسات رسیدگی و صدور حکم: پس از وصول نظریه کارشناسی و در صورت لزوم برگزاری جلسات رسیدگی و شنیدن اظهارات طرفین و شهود، دادگاه اقدام به صدور حکم خواهد کرد.
4. مراحل اجرای حکم (صدور اجراییه): در صورتی که حکم به نفع زوجه صادر شود و زوج از پرداخت خودداری کند، زوجه می تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست صدور اجراییه نماید. با صدور اجراییه، امکان توقیف اموال زوج، حساب های بانکی او یا کسر از حقوق وی، برای وصول نفقه وجود خواهد داشت.

۶. نمونه دادخواست های کاربردی مطالبه نفقه

در این بخش، به منظور تسهیل فرآیند تنظیم دادخواست برای کاربران، نمونه های متن محور از انواع دادخواست مطالبه نفقه ارائه می شود. این نمونه ها به گونه ای طراحی شده اند که با اندکی تغییر و تکمیل جزئیات مربوط به هر پرونده، قابل استفاده باشند.

تذکر مهم: فایل های قابل دانلود (Word و PDF) در یک پلتفرم واقعی وب سایت در دسترس خواهند بود. در اینجا تنها متن دادخواست ها ارائه می شود.

۶.۱. نمونه دادخواست مطالبه نفقه معوقه زوجه

خواهان:

نام: [نام زوجه] نام خانوادگی: [نام خانوادگی زوجه] نام پدر: [نام پدر زوجه] کد ملی: [کد ملی زوجه] شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زوجه] تاریخ تولد: [تاریخ تولد زوجه] شغل: [شغل زوجه (اختیاری)] نشانی: [آدرس دقیق زوجه]

خوانده:

نام: [نام زوج] نام خانوادگی: [نام خانوادگی زوج] نام پدر: [نام پدر زوج] کد ملی: [کد ملی زوج] شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زوج] تاریخ تولد: [تاریخ تولد زوج] شغل: [شغل زوج (اختیاری)] نشانی: [آدرس دقیق زوج]

خواسته:

صدور حکم بر پرداخت نفقه معوقه اینجانب از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت] لغایت تاریخ [تاریخ ثبت دادخواست]، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در امور خانواده، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی و حق الوکاله وکیل در صورت داشتن وکیل).

دلایل و منضمات دادخواست:

1. کپی مصدق سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] دفترخانه [شماره دفترخانه]
2. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
3. [در صورت وجود] کپی مصدق اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]
4. [در صورت وجود] استشهادیه محلی
5. [در صورت وجود] سایر مدارک مثبته (مانند گزارش مددکاری، صورتجلسات مشاوره و…)

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر/استان]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، به موجب سند ازدواج رسمی شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] در دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه] [نام شهر] به عقد دائم خوانده محترم، جناب آقای [نام و نام خانوادگی خوانده] درآمده ام. در طول مدت زندگی مشترک، همواره نسبت به ایشان تمکین عام و خاص داشته و به کلیه وظایف قانونی و شرعی خود عمل نموده ام. متاسفانه، علیرغم تمکین کامل اینجانب و عدم وجود هرگونه عذر موجه قانونی برای عدم پرداخت نفقه، خوانده محترم از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت، مثلاً ۰۱/۰۱/۱۴۰۲] لغایت زمان تقدیم این دادخواست، از پرداخت نفقه قانونی و شرعی اینجانب خودداری ورزیده اند.

لذا با تقدیم این دادخواست و استناد به مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۱۱ قانون مدنی، تقاضای صدور قرار ارجاع امر به کارشناسی رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه معوقه اینجانب برای مدت مذکور و سپس صدور حکم شایسته بر محکومیت خوانده به پرداخت نفقه معوقه به همراه کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست.

با تجدید احترام،

[امضاء خواهان]

۶.۲. نمونه دادخواست مطالبه نفقه جاریه (حال و آینده) زوجه

خواهان: [همانند بخش ۶.۱]

خوانده: [همانند بخش ۶.۱]

خواسته:

صدور حکم بر الزام خوانده به پرداخت نفقه جاریه (از تاریخ تقدیم دادخواست) تا زمان صدور حکم و اجرای آن، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در امور خانواده، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی و حق الوکاله وکیل در صورت داشتن وکیل).

دلایل و منضمات دادخواست:

1. کپی مصدق سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] دفترخانه [شماره دفترخانه]
2. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
3. [در صورت وجود] کپی مصدق اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]
4. [در صورت وجود] استشهادیه محلی
5. [در صورت وجود] سایر مدارک مثبته (مانند گزارش مددکاری، صورتجلسات مشاوره و…)

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر/استان]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، به موجب سند ازدواج رسمی شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] در دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه] [نام شهر] به عقد دائم خوانده محترم، جناب آقای [نام و نام خانوادگی خوانده] درآمده ام. از ابتدای زندگی مشترک، اینجانب همواره تمکین عام و خاص نموده و به کلیه وظایف زناشویی خود عمل کرده ام. با این حال، خوانده محترم با وجود تمکن مالی، از تاریخ [تاریخ شروع امتناع از پرداخت نفقه جاریه، مثلاً یک ماه قبل از تقدیم دادخواست] تاکنون از پرداخت نفقه جاریه اینجانب امتناع ورزیده اند.

نظر به اینکه برابر مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی، پرداخت نفقه زوجه تکلیف قانونی زوج می باشد و اینجانب نیز تمکین نموده و عذر موجهی برای عدم تمکین وجود ندارد، لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای صدور قرار ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه جاریه اینجانب و سپس صدور حکم شایسته بر الزام خوانده به پرداخت نفقه جاریه از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان اجرای حکم به همراه کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست.

با تجدید احترام،

[امضاء خواهان]

۶.۳. نمونه دادخواست ترکیبی مطالبه نفقه معوقه و جاریه زوجه

خواهان: [همانند بخش ۶.۱]

خوانده: [همانند بخش ۶.۱]

خواسته:

صدور حکم بر پرداخت نفقه معوقه اینجانب از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت نفقه معوقه] لغایت [تاریخ قبل از تقدیم دادخواست] و همچنین الزام خوانده به پرداخت نفقه جاریه از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان صدور حکم و اجرای آن، هر دو با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در امور خانواده، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی و حق الوکاله وکیل در صورت داشتن وکیل).

دلایل و منضمات دادخواست:

1. کپی مصدق سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] دفترخانه [شماره دفترخانه]
2. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
3. [در صورت وجود] کپی مصدق اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]
4. [در صورت وجود] استشهادیه محلی
5. [در صورت وجود] سایر مدارک مثبته (مانند گزارش مددکاری، صورتجلسات مشاوره و…)

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر/استان]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، به موجب سند ازدواج رسمی شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ ازدواج] در دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه] [نام شهر] به عقد دائم خوانده محترم، جناب آقای [نام و نام خانوادگی خوانده] درآمده ام. اینجانب در تمام مدت زندگی مشترک، همواره تمکین عام و خاص نموده و به وظایف زناشویی خود عمل کرده ام. با این حال، خوانده محترم متاسفانه از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت نفقه معوقه، مثلاً ۰۱/۰۱/۱۴۰۱] تا تاریخ [یک روز قبل از تاریخ شروع نفقه جاریه، مثلاً ۳۰/۱۱/۱۴۰۲] از پرداخت نفقه اینجانب خودداری نموده و همچنین از تاریخ [تاریخ شروع نفقه جاریه، مثلاً ۰۱/۱۲/۱۴۰۲] تاکنون نیز از پرداخت نفقه جاریه امتناع ورزیده اند.

نظر به تکلیف قانونی زوج به پرداخت نفقه زوجه مستند به مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۱۱ قانون مدنی، و با توجه به تمکین اینجانب و عدم وجود عذر قانونی برای عدم پرداخت نفقه از سوی زوج، لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای صدور قرار ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه معوقه برای دوره مذکور و نیز نفقه جاریه از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان اجرای حکم، و در نهایت صدور حکم شایسته بر محکومیت خوانده به پرداخت نفقه معوقه و الزام ایشان به پرداخت نفقه جاریه به همراه کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست.

با تجدید احترام،

[امضاء خواهان]

۷. نکات حقوقی تکمیلی و سوالات متداول (FAQ)

در این بخش، به برخی از نکات حقوقی مهم و سوالات رایج پیرامون مطالبه نفقه پرداخته می شود تا ابهامات احتمالی کاربران برطرف گردد.

۷.۱. آیا نفقه فرزندان نیز قابل مطالبه معوقه است؟

خیر، بر اساس نص صریح قانون مدنی و رویه قضایی، نفقه معوقه فرزندان (یا سایر اقارب) قابل مطالبه نیست. تکلیف پرداخت نفقه اقارب از جمله فرزندان، از تاریخ طرح دعوا و مطالبه در دادگاه آغاز می شود و این افراد نمی توانند برای نفقه های گذشته خود دادخواست ارائه دهند. این تفاوت، یکی از ویژگی های منحصربه فرد نفقه زوجه است که آن را از نفقه اقارب متمایز می کند. دلیل این امر، طبیعت خاص نفقه اقارب است که جنبه حمایتی فوری دارد و با عدم مطالبه در زمان خود، به نوعی ساقط می شود.

۷.۲. میزان نفقه چگونه تعیین می شود؟ ملاک های کارشناس چیست؟

میزان نفقه توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود. ملاک های اصلی کارشناس برای تعیین نفقه عبارتند از:

• شان زوجه: وضعیت خانوادگی، تحصیلات، شغل، موقعیت اجتماعی زن قبل از ازدواج و در طول زندگی مشترک.
• نیازها و عرف محل: هزینه های متعارف زندگی در محل اقامت زوجه، شامل مسکن، پوشاک، خوراک، اثاثیه، هزینه های درمانی و بهداشتی.
• وضعیت مالی زوج: توانایی مالی زوج برای پرداخت نفقه، شامل درآمد، دارایی ها و تعهدات او. اگرچه نفقه زوجه در صورت تمکین از بین نمی رود، اما وضعیت مالی زوج در تعیین میزان آن مؤثر است.

کارشناس با توجه به مجموع این عوامل و با رعایت اصول انصاف و عدالت، مبلغی را به عنوان نفقه پیشنهاد می کند که دادگاه معمولاً آن را تأیید می کند.

۷.۳. اگر زوج تمکن مالی برای پرداخت نفقه نداشته باشد، چه می شود؟

در صورتی که زوج تمکن مالی برای پرداخت نفقه نداشته باشد، نفقه زوجه ساقط نمی شود. تکلیف پرداخت نفقه زوجه، حتی در صورت فقر یا بیکاری زوج نیز بر او باقی است. در چنین مواردی، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی اقدام به مطالبه نفقه کند و حکم به نفع او صادر خواهد شد. اما در مرحله اجرا، اگر زوج واقعاً مالی برای توقیف نداشته باشد، اجرای حکم با مشکل مواجه می شود.

با این حال، راه حل های قانونی مانند تقسیط نفقه، توقیف حقوق آینده (در صورت شاغل شدن)، یا حتی طرح دعوای اعسار از پرداخت نفقه توسط زوج (که باید در دادگاه اثبات شود) وجود دارد. همچنین، در صورتی که زوج با وجود توانایی کار، عمداً کار نکند تا نفقه نپردازد، این موضوع در تصمیم گیری دادگاه و کارشناس مؤثر خواهد بود. در نهایت، عدم تمکن مالی زوج، حق زوجه را برای دریافت نفقه از بین نمی برد، بلکه ممکن است در فرآیند اجرا با تأخیر یا سختی مواجه شود.

۷.۴. تاثیر نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه بر دعاوی نفقه چیست؟

نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، راهنما و چراغ راهی برای قضات و وکلا در تفسیر و اجرای قوانین هستند، هرچند که الزام آور به معنای حکم قانونی نیستند. این نظریات به ایجاد وحدت رویه و تبیین مفاهیم پیچیده حقوقی کمک می کنند.

در مورد دعاوی نفقه، نظریات مشورتی می توانند موضوعاتی مانند ماهیت مالی یا غیرمالی بودن دعوای تعیین نفقه (که بر نصاب صلاحیت دادگاه صلح و دادگاه خانواده تأثیر دارد)، نحوه صدور اجراییه برای احکام نفقه و یا صلاحیت رسیدگی به دعوای تعدیل نفقه را روشن کنند. به عنوان مثال، برخی نظریات، دعوای تعیین میزان نفقه را غیرمالی و دعوای مطالبه نفقه معوقه را مالی دانسته اند که این موضوع در صلاحیت رسیدگی (دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف) و نیز هزینه های دادرسی تأثیرگذار است. آگاهی از این نظریات، به وکلا و مراجع قضایی کمک می کند تا با دقت بیشتری به دعاوی نفقه رسیدگی کنند.

۷.۵. آیا حضور وکیل برای مطالبه نفقه ضروری است؟

حضور وکیل برای مطالبه نفقه، اگرچه ضروری نیست و هر فردی می تواند شخصاً دعاوی خود را پیگیری کند، اما به شدت توصیه می شود. مزایای گرفتن وکیل متخصص در حقوق خانواده عبارتند از:

• تسریع در روند رسیدگی: وکیل با آگاهی از رویه های قضایی و آشنایی با مراحل، می تواند از اتلاف وقت و سردرگمی موکل جلوگیری کند.
• افزایش دقت و صحت: وکیل در تنظیم دادخواست، جمع آوری مدارک، دفاع در جلسات دادگاه و پیگیری اجرای حکم، دقت و تخصص بالاتری دارد.
• مشاوره تخصصی: وکیل می تواند بهترین راهکار قانونی را با توجه به شرایط خاص هر پرونده ارائه دهد و از اتخاذ تصمیمات اشتباه جلوگیری کند.
• کاهش استرس و فشار روانی: پیگیری پرونده های حقوقی، به خصوص در مسائل خانوادگی، می تواند بسیار استرس زا باشد. وکیل این بار را از دوش موکل برمی دارد.

۷.۶. آیا نفقه در دوران عقد به زن تعلق می گیرد؟

بله، نفقه در دوران عقد دائم نیز به زن تعلق می گیرد، مشروط بر اینکه تمکین کامل از سوی زوجه صورت پذیرد. به عبارت دیگر، از زمان اجرای صیغه عقد دائم، تکلیف پرداخت نفقه بر عهده زوج است. با این حال، در دوران عقد، معمولاً زن در منزل پدری خود اقامت دارد و هنوز وارد زندگی مشترک نشده است. در این شرایط:

• اگر زن از حق حبس خود استفاده کند (یعنی تا زمان دریافت کامل مهریه، از تمکین خاص خودداری کند)، نفقه به او تعلق می گیرد.
• اگر زن بدون استفاده از حق حبس، از تمکین عام یا خاص خودداری کند (مثلاً بدون دلیل موجه از رفتن به منزل زوج امتناع کند)، نفقه به او تعلق نخواهد گرفت.

در مجموع، اصل بر تعلق نفقه از زمان عقد است، مگر اینکه شرایط خاصی (مانند عدم تمکین بدون عذر موجه) مانع از آن شود.

نتیجه گیری

مطالبه نفقه معوقه و جاریه، یکی از حقوق اساسی زوجه در زندگی زناشویی است که قانون گذار حمایت قاطعی از آن به عمل آورده است. درک صحیح تفاوت های نفقه معوقه (قابل مطالبه برای گذشته و فقط حقوقی) و نفقه جاریه (قابل مطالبه برای حال و آینده، هم حقوقی و هم کیفری) برای انتخاب مسیر درست حقوقی حیاتی است. این مقاله با تشریح شرایط تعلق نفقه، از جمله تمکین و استثنائات آن، و ارائه مراحل گام به گام ثبت دادخواست، از تنظیم مدارک تا رسیدگی در دادگاه، تلاش کرد تا راهنمایی جامع و کاربردی ارائه دهد.

همچنین، نمونه دادخواست های متنوعی برای هر یک از انواع نفقه ارائه شد تا کاربران بتوانند با الگوبرداری از آن ها، دادخواست خود را تنظیم کنند. در نهایت، تاکید بر دقت در تنظیم دادخواست و پیگیری مستمر مراحل قانونی، و مهم تر از همه، مشاوره با وکیل متخصص در حقوق خانواده، می تواند به شما در احقاق کامل و مؤثر حقوق قانونی تان کمک شایانی نماید. با آگاهی و اقدام به موقع، می توانید به بهترین نتایج دست یابید و از تضییع حقوق خود جلوگیری کنید.