دعاوی تجاری به دعاوی گفته میشود که به اقتضای تجارت و کسب و کار بین تجار با هم یا بین اشخاص غیر تاجر و تجار شکل میگیرد. در یک قاعده عمومی این دعاوی اصولا در صلاحیت محاکم عمومی حقوقی هستند و آیین دادرسی مدنی بر آنها حاکم است؛ اما مواردی نیز وجود دارد که صلاحیت و آیین رسیدگی به این دعاوی تحت مقررات دیگری از جمله قوانین کیفری است.
دعاوی تجاری را طبق گفته وکیل در کرج آزادگان میتوان در چند دسته طبقه بندی کرد. با توجه به ماده دو قانون تجارت که تصدی به برخی فعالیت ها نظیر تصدی به فعالیت بیمه یا تحصیل اموال منقول به قصد فروش و اجاره را عملیات تجاری محسوب می کند بسیاری از اختلافات در کسب و کارها محسوب میشود. یکی از اقسام دعاوی تجاری دعاوی اسناد تجاری، دعاوی شرکتها، دعاوی تجار و دعاوی برخاسته از عملیات تجاری و بازرگانی است که در ادامه به مهم ترین دعوای تجاری اشاره میشود.
دعاوی قراردادهای تجاری
قراردادهای تجاری که اشخاص با هم منعقد میکنند میتواند در موارد متعدد و در مراحل مختلفی به یک اختلاف تجاری منتهی شود، به عنوان مثال از تأخیر یا عدم انجام تعهد گرفته یا ایفای ناقص و مشکل دار تعهد و یا احراز عدم حسن نیت طرفین در انعقاد و پیشبرد قرارداد و … . اختلافات تجاری هرچقدر هم کوچک که باشند میتوانند وضعیت تجاری اشخاص طرف یک قرارداد را تحت تأثیر قرار دهند و از این رو تجار همواره میکوشند تا با استفاده از آشنا به امور بازرگانی و پیش بینی ساده ترین و سریع ترین شیوه حل و فصل اختلاف ، از دامنه دار شدن اختلافات تجاری خود پرهیز نمایند.
این امر موید این مطلب است که قرارداد جنبه های مختلفی دارد و علاوه بر جنبه های فنی و تخصصی در خصوص موضوع قرارداد توجه به سایر جنبه ها میتواند بسیار حائز اهمیت باشد.
اختلافات تجاری قراردادی به دو دسته عمده تقسیم میشوند دسته اول اختلافات ناشی از تفسیر قرارداد دسته دوم اختلافات ناشی از نحوه اجرای قرارداد. در بسیاری موارد اختلافات بازرگانی ناشی از برداشت متفاوت طرفین یک قرارداد از آن است. مثلا در خصوص مدت انجام تعهد درج عبارات مبهمی مثل پنج روز کاری هوشمندانه نیست. تعیین دقیق مبدا و غایت زمان انجام تعهد میتواند جلوی تفسیرهای متعارض را در این خصوص بگیرد. یا وقتی برای موضوع قرارداد از صفات کیفی استفاده میشود بدون اینکه این صفات به روشنی توضیح داده شوند میتوانند به اجمال و ابهام قرارداد بیافزایند.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که در فرض تعدد طرفین قرارداد مثلا وقتی که شرکت الف با شخص حقیقی ب و ج قراردادی را منعقد میکند نمیتواند اجرای تمام قرارداد را به تنهایی از ب یا ج مطالبه کند مگر اینکه نسبت به درج قید مسئولیت تضامنی آنان اهتمام ورزد. این مثال به خوبی نشان میدهد که در بسیاری از اختلافات تنظیم دقیق یک قرارداد تا چه میزان میتواند راهگشا باشد.
دعاوی اسناد تجاری
دعاوی اسناد تجاری مثل دعوای مطالبه وجه چک یا دعوای مطالبه وجه سفته یا دعوای مربوط به بطلان و بی اعتباری سند تجاری یا دعوای مربوط به ادعای مفقودی سند تجاری است. در دعاوی اسناد تجاری مواعد و قوانین خاص اهمیت مضاعفی دارند.
در میان اسناد تجاری استفاده از چک به عنوان وسیاه پرداخت از سایر شیوه ها رایج تر است و در این میان یکی از رایج ترین دعاوی در خصوص چک دعوای صدور چک بلامحل است که هم به لحاظ حقوقی و هم به لحاظ کیفری منشأ اثر بوده و برای صادرکننده چک مسئولیت به بهر می آورد.
ضمانت اجرای کیفری در خصوص صدور چک بلامحل در ماده ۷ قانون فوق تبیین شده که میتواند از حبس تا ممنوعیت از داشتن دسته چک را شامل شود و چنانچه سوءنیت صادرکننده در صدور چک بلامحل از حساب مسدود محرز شود به حداکثر مجازات در این خصوص محکوم میشود با این توضیح که مجازات وی علی رغم موارد قبلی غیرقابل تعلیق است.
براساس قانون اصلاح قانون صدور چک که در سال ۱۳۹۷ به تصویب رسید بانک ها مکلفند بلافاصله مسئله غیرقابل پرداخت بودن وجه چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نمایند و بر این اساس نه تنها بانک محال علیه بلکه کلیه بانک ها و موسسات مالی و اعتباری از افتتاح هر نوع حساب بانکی یا صدور کارت بانکی، پرداخت تسهیلات بانکی و … به نام شخص صادرکننده منع گردیده اند.
تعریف دعاوی بازرگانی و تجاری
قانونگذار در باره اصطلاح دعاوی بازرگانی و تجاری آورده است : در مورد امور بازرگانی مورد استفاده در ماده یک قانون آئین دادرسی مدنی ۱۳۷۹ به مجموعه ایی از دعاوی حقوقی اطلاق میگردد که نتیجه مراودات مالی تجاری فی مابین تجار و شرکت های تجارتی بوده و رسیدگی به آن در صلاحیت محاکم حقوقی و مطابق با قانون آئین دادرسی مدنی بعمل می آید.
نحوه بررسی دعاوی تجار و بازرگانی
یک دعوی زمانی میتواند در محاکم حقوقی مورد بررسی قرار گیرد که شایستگی طرح شدن در پیکره ی یک دعوای بازرگانی را داشته باشدو باید دربردارنده ی موضوع امور بازرگانی باشد. نمی توان دعوای غیر بازرگانی را به دادگاه بازرگانی برد یا آن را مرتبط به امور بازرگانی دانست. برای اینکه یک دعوی تجاری باشد، باید از یک رابطه ی بازرگانی برخیزد. رابطه ی بازرگانی معمولاً بدون پنداشت یک قرارداد در مورد امور بازرگانی پدیدار نمی شود.
ورشکستگی
قانونگذار در ماده ۴۱۲ قانون تجارت ورشکستگی را چنین توصیف نموده است: ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجه توقف از تادیه وجوهی که بر عهده اوست حاصل می شود . بنابراین در صورتی که تاجر یا شرکت تجارتی سرمایه اش کمتر از دیونش باشد ولی بتواند به وسیله اعتباری که دارد تعهدات خود را ایفا نماید چنین تاجر یا شرکت تجارتی متوقف شناخته نمی شود .
انواع ورشکستگی
۱- ورشکستگی عادی
۲- ورشکستگی به تقصیر
۳- ورشکستگی به تقلب
دعاوی چک
موارد دعاوی مرتبط با چک
۱) این اختلافات ناشی از نبود یا کسر موجودی و یا مسدود شدن حساب صادر کننده است
۲ ) این اختلاف ناشی از دست کاری ، خط خوردگی ، عدم تطبیق امضاء ، عدم ذکر تاریخ ، سرقت یا گم شدن چک است.
در صورت نبود موجودی در حساب بانکی ، بانک گواهینامه ای را که مشتمل بر مشخصات دارنده حساب و مشخصات چک می باشد را به مراجعه کننده تسلیم می نماید که در قانون به آن گواهی عدم پرداخت گویند.
این گواهی یکی از اسناد لازم برای اقامه دعوای حقوقی علیه صادر کننده است. در صورت کسر موجودی حساب صادر کننده نزد بانک ، به تقاضای دارنده چک مبلغ موجود در حساب به متقاضی داده می شود و دارنده چک با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک ، گواهینامه ای مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شده است از بانک دریافت می کند و می تواند برای مطالبه بقیه وجه سند اقامه دعوا نماید.
اگر دارنده چک ظرف مهلت مقرر به بانک مراجعه کند و بانک به علل قانونی از قبیل قلم خوردگی ، جعل ، نداشتن محل از پرداخت وجه مذکور در سند خودداری نماید ، دارنده چک حق دارد پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک ظرف یک سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت در دادگاههای صالح مبادرت به طرح دعوی نماید.
علاوه بر دادگاههای حقوقی ، یکی دیگر از مقام هایی که صلاحیت رسیدگی به اختلافات ناشی از چک را دارد ، ثبت اسناد و املاک محل سکونت خوانده است . بنابراین در صورت مراجعه به بانک ودریافت تمام یا قسمتی از وجه آن و یا هرعلتی دیگر که منتهی به گواهی عدم پرداخت شود ، با تکمیل فرم مربوط به اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء درخواست صدور اجرائیه نماید و پس از تنظیم نسخه اصل ، آن را به ضمیمه گواهی عدم پرداخت ورقه چک به اجرای ثبت محل تسلیم می نماید.