فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به

دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، ابزاری قانونی است برای افرادی که پس از محکومیت به پرداخت مالی، توانایی ایفای تعهدات خود را ندارند. این دادخواست به آن ها امکان می دهد تا از مزایایی مانند تقسیط محکوم به بهره مند شده و از تبعات سنگینی همچون حبس جلوگیری کنند. درک صحیح فرآیند تنظیم و ارائه این دادخواست، برای حفظ حقوق و مدیریت دیون، حیاتی است.

در نظام حقوقی ایران، هنگامی که فردی به پرداخت مبلغی محکوم می شود و توانایی مالی لازم برای پرداخت یکجای آن را ندارد، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به راهکاری قانونی است که می تواند از او در برابر اقدامات اجرایی و حبس محافظت نماید. این راهنما به صورت جامع و تخصصی، تمامی جنبه های حقوقی، مراحل عملی، مدارک لازم و نکات کلیدی مرتبط با تنظیم و ارائه فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را پوشش می دهد تا مخاطبان گرامی بتوانند با آگاهی کامل و اطمینان، اقدام به پیگیری حقوقی خود نمایند. هدف از این نوشتار، توانمندسازی افراد برای دفاع از حقوق خود در مواجهه با چالش های مالی پس از محکومیت است.

مفهوم شناسی پایه: اعسار از پرداخت محکوم به چیست؟

پیش از ورود به جزئیات فرم دادخواست اعسار و نحوه تنظیم آن، درک صحیح مفاهیم بنیادین مرتبط با اعسار از پرداخت محکوم به از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بخش به تشریح تعاریف کلیدی و تمایزات ضروری می پردازد.

تعریف اعسار

اصطلاح «اعسار» در لغت به معنای فقر، تهیدستی و تنگدستی است. در معنای حقوقی، اعسار به وضعیتی اطلاق می شود که شخص به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال خود، قادر به پرداخت دیون و بدهی های خویش نباشد. این عدم توانایی ممکن است موقت یا دائم باشد و شامل ناتوانی در پرداخت هزینه های دادرسی یا اصل محکوم به (مبلغی که به پرداخت آن محکوم شده) می گردد. فردی که در چنین وضعیتی قرار دارد، «معسر» نامیده می شود و می تواند با تنظیم دادخواست اعسار از حمایت های قانونی بهره مند گردد.

تفاوت اساسی میان اعسار و ورشکستگی در حوزه حقوقی، در مخاطب آن ها نهفته است. اعسار صرفاً در مورد اشخاص حقیقی کاربرد دارد و تاجران مشمول احکام ورشکستگی می باشند. تاجران، حتی اگر به دلیل عدم توانایی مالی قادر به پرداخت دیون خود نباشند، نمی توانند از دعوای اعسار استفاده کنند و می بایست وفق مقررات قانون تجارت، دادخواست ورشکستگی ارائه دهند. این تمایز حقوقی، از اهمیت بسزایی در تعیین صلاحیت دادگاه و فرآیند رسیدگی برخوردار است.

تعریف محکوم به

«محکوم به» در اصطلاح حقوقی، به مالی گفته می شود که در نتیجه صدور حکم قطعی از سوی مراجع قضایی، محکوم علیه (خوانده پرونده) ملزم به پرداخت یا تسلیم آن به محکوم له (خواهان پرونده) می گردد. این مال می تواند شامل وجه نقد، مال منقول، مال غیرمنقول یا انجام تعهدی خاص باشد. محکوم به در واقع نتیجه اجرایی حکمی است که دادگاه پس از بررسی دلایل و مدارک، به نفع یکی از طرفین دعوا صادر کرده است. در صورت عدم پرداخت محکوم به از سوی محکوم علیه، محکوم له می تواند از طریق صدور اجراییه، اقدامات قانونی لازم را برای وصول آن به عمل آورد.

تعریف جامع اعسار از پرداخت محکوم به

با توجه به تعاریف فوق، «اعسار از پرداخت محکوم به» وضعیتی است که در آن، شخص حقیقی محکوم علیه، پس از صدور حکم قطعی دادگاه و مکلف شدن به پرداخت مبلغی مشخص (محکوم به)، ادعا می کند که به دلیل عدم تمکن مالی یا عدم دسترسی به اموال، قادر به پرداخت یکجای آن نیست و از دادگاه تقاضای تقسیط مبلغ محکوم به یا مهلت برای پرداخت را دارد. هدف اصلی از اقامه دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، جلوگیری از بازداشت و حبس محکوم علیه و فراهم آوردن فرصتی برای او جهت ایفای تدریجی تعهدات مالی است.

مستند قانونی اصلی برای این دعوا، ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴ است که شرایط و مقررات مربوط به آن را تبیین می نماید. این ماده به محکوم علیه اجازه می دهد تا در صورت اثبات اعسار، از مزایای قانونی از جمله تقسیط بهره مند شود. دادگاه پس از بررسی ادعا و مدارک، در صورت احراز اعسار، می تواند حکم به تقسیط مبلغ محکوم به صادر نماید.

شرایط و الزامات اقامه دعوای اعسار از پرداخت محکوم به

برای آنکه یک دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به مورد پذیرش قرار گیرد و به نتیجه مطلوب برسد، رعایت شرایط و الزامات خاصی ضروری است. این بخش به تفصیل این موارد می پردازد.

چه کسانی می توانند درخواست اعسار دهند؟

حق اقامه دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، صرفاً متعلق به اشخاص حقیقی است. همانطور که پیشتر اشاره شد، تاجران (اعم از شخص حقیقی که شغل معمول خود را تجارت قرار داده و شرکت های تجاری) مشمول این قاعده نمی شوند و در صورت عدم توانایی مالی، می بایست از طریق دادخواست ورشکستگی اقدام کنند. بنابراین، هر فرد غیرتاجری که به پرداخت مالی محکوم شده و از نظر مالی معسر است، می تواند این دادخواست را تقدیم نماید.

شرایط ماهوی پذیرش اعسار

پذیرش دعوای اعسار منوط به احراز چند شرط ماهوی اساسی توسط دادگاه است:

1. عدم توانایی پرداخت دیون: مهم ترین شرط، اثبات این امر است که محکوم علیه قادر به پرداخت یکجای محکوم به نیست. این عدم توانایی باید حقیقی و اثبات پذیر باشد.
2. معسر بودن محکوم علیه: معسر به کسی گفته می شود که مال کافی برای پرداخت بدهی های خود ندارد یا دسترسی به اموالش ممکن نیست.
3. صداقت در بیان وضعیت مالی: دادگاه به صداقت اظهارات خواهان (محکوم علیه) در خصوص وضعیت مالی اش اهمیت زیادی می دهد. هرگونه کتمان حقیقت یا تلاش برای فریب دادگاه می تواند منجر به رد دادخواست و تبعات حقوقی منفی شود.

اثبات این شرایط بر عهده خواهان دعوای اعسار است و او باید با ارائه مدارک و شواهد معتبر، دادگاه را قانع کند که واقعاً معسر است.

مدارک و منضمات ضروری دادخواست اعسار

تنظیم فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به نیازمند پیوست کردن مجموعه ای از مدارک دقیق و کامل است. نقص در ارائه این مدارک می تواند منجر به رد یا تأخیر در رسیدگی به دادخواست شود. لیست کامل و دقیق مدارک به شرح زیر است:

• کپی مصدق دادنامه قطعی (حکم محکومیت مالی که منجر به دین شده است).
• کپی مصدق اجرائیه صادره از دادگاه (در صورت صدور).
• لیست کامل اموال منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، مطالبات و هر نوع دارایی که محکوم علیه دارد. این لیست باید با صداقت کامل تکمیل شود و هیچ مالی نباید از قلم بیفتد. این اطلاعات معمولاً در یک کاربرگ ضمیمه دادخواست ارائه می شود.
• گواهی شهادت شهود (استشهادیه اعسار) همراه با کپی مدارک هویتی شهود. حداقل دو شاهد باید به وضعیت مالی خواهان آگاهی کامل داشته و بتوانند بر معسر بودن او شهادت دهند. شهود نباید از بستگان نزدیک باشند.
• فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن)، گواهی عدم اشتغال (در صورت بیکاری)، پرینت حساب های بانکی برای حداقل ۶ ماه گذشته و هر مدرک دیگری که وضعیت درآمد و دارایی محکوم علیه را نشان دهد.
• کپی مصدق مدارک هویتی خواهان (شناسنامه و کارت ملی).
• وکالت نامه رسمی (در صورت ارائه دادخواست توسط وکیل دادگستری).

برای سهولت در جمع آوری مدارک، می توانید از چک لیست زیر استفاده نمایید:

ردیف	نوع مدرک	توضیحات
۱	کپی مصدق دادنامه قطعی	حکم صادره از دادگاه که منجر به محکومیت مالی شده است.
۲	کپی مصدق اجرائیه	سندی که برای شروع فرآیند اجرایی محکوم به صادر می شود.
۳	لیست کامل اموال	شامل کلیه دارایی های منقول و غیرمنقول، وجوه نقد و مطالبات.
۴	استشهادیه اعسار	گواهی حداقل دو شاهد مبنی بر عدم توانایی مالی خواهان.
۵	مدارک شغلی/درآمدی	فیش حقوقی، گواهی عدم اشتغال، پرینت حساب بانکی.
۶	کپی مدارک هویتی	شناسنامه و کارت ملی خواهان.
۷	وکالت نامه	در صورت اقدام از طریق وکیل.

راهنمای گام به گام تنظیم و ارائه فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به

تکمیل و ارائه صحیح فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به نیازمند دقت و رعایت اصول خاصی است. این بخش به صورت گام به گام شما را در این فرآیند همراهی می کند.

مقدمات لازم پیش از تنظیم دادخواست

قبل از شروع به تنظیم دادخواست، انجام چند مرحله اساسی ضروری است:

1. ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا: تمامی مراحل قضایی، از جمله ثبت و پیگیری دادخواست، از طریق سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) صورت می پذیرد. لذا، ثبت نام و احراز هویت در این سامانه برای خواهان (محکوم علیه) اجباری است.
2. جمع آوری و آماده سازی تمامی مدارک و منضمات: همانطور که در بخش قبل ذکر شد، تمامی مدارک مورد نیاز را به صورت کامل و مصدق (کپی برابر اصل شده) آماده کنید. نقص در این مرحله می تواند روند رسیدگی را طولانی یا متوقف سازد.

اجزای فرم دادخواست اعسار و نحوه تکمیل آن

فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، ساختاری مشخص دارد که شامل بخش های زیر است و باید با دقت تکمیل شود:

• مشخصات خواهان (محکوم علیه): شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت دقیق (به همراه کد پستی) و کد ملی. این اطلاعات باید کاملاً صحیح و مطابق با مدارک هویتی باشد.
• مشخصات خوانده (محکوم له): شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت دقیق (به همراه کد پستی) و کد ملی.
• مشخصات وکیل یا نماینده قانونی: در صورتی که دادخواست توسط وکیل یا نماینده قانونی تقدیم می شود، مشخصات کامل وی نیز باید درج گردد.
• تعیین خواسته و بهای آن: در این بخش باید دقیقاً خواسته خود را با عنوان «اعسار از پرداخت محکوم به و تقاضای تقسیط آن» ذکر کنید. بهای خواسته در دعوای اعسار معمولاً غیرمالی محسوب می شود.
• دلایل و منضمات دادخواست: لیست دقیق و کاملی از تمامی مدارکی که به دادخواست پیوست شده است (مانند کپی مصدق دادنامه، اجرائیه، استشهادیه، لیست اموال و …) باید در این قسمت ذکر گردد.
• شرح خواسته: این بخش، هسته اصلی دادخواست را تشکیل می دهد. در این قسمت باید به صورت مشروح، وضعیت مالی خود را توضیح داده، به دادنامه و مبلغ محکوم به اشاره کرده، و درخواست خود مبنی بر اعسار و تقسیط را به وضوح بیان نمایید. باید دلایل عدم توانایی مالی خود را به روشنی شرح دهید و تاکید کنید که با وجود تلاش، قادر به پرداخت یکجای مبلغ نیستید.

نمونه فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (برای شخص حقیقی)

در ادامه یک نمونه از فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به ارائه می شود. این نمونه می تواند به عنوان الگویی برای تنظیم دادخواست شما مورد استفاده قرار گیرد. توصیه می شود پس از تکمیل، توسط یک وکیل یا مشاور حقوقی مورد بازبینی قرار گیرد.

به نام خدا

ریاست محترم مجتمع قضایی [نام مجتمع قضایی مربوطه]

با سلام و احترام، به استحضار می رساند:

خواهان: [نام و نام خانوادگی کامل] فرزند [نام پدر]، کد ملی [کد ملی خواهان]، شغل [شغل خواهان]، اقامتگاه [آدرس کامل و دقیق خواهان به همراه کد پستی].

خوانده: [نام و نام خانوادگی کامل] فرزند [نام پدر]، کد ملی [کد ملی خوانده]، شغل [شغل خوانده]، اقامتگاه [آدرس کامل و دقیق خوانده به همراه کد پستی].

خواسته: تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر اعسار اینجانب از پرداخت محکوم به به نحو تقسیط، نسبت به دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] و اجرائیه شماره [شماره اجرائیه] مورخ [تاریخ اجرائیه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [حقوقی/جزایی] مجتمع قضایی [نام مجتمع] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده].

دلایل و منضمات دادخواست:

1. کپی مصدق دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [حقوقی/جزایی].
2. کپی مصدق اجرائیه شماره [شماره اجرائیه] مورخ [تاریخ اجرائیه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [حقوقی/جزایی].
3. لیست کامل اموال منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، مطالبات و هر نوع دارایی اینجانب (ضمیمه دادخواست).
4. کپی مصدق استشهادیه اعسار از پرداخت محکوم به (تنظیم شده توسط شهود).
5. عنداللزوم استماع شهادت شهود (نام و مشخصات شهود در استشهادیه ذکر شده است).
6. کپی مصدق فیش حقوقی/گواهی عدم اشتغال/پرینت حساب بانکی (حسب مورد).
7. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی اینجانب.
8. محتویات کلاسه پرونده [شماره کلاسه پرونده] شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [حقوقی/جزایی] (جهت استعلام و ملاحظه).

شرح خواسته:

احتراماً، به استحضار می رساند که اینجانب خواهان، حسب دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [حقوقی/جزایی]، به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به به عدد و حروف] ریال در حق خوانده محترم محکوم گردیده ام. پس از صدور اجرائیه به شماره [شماره اجرائیه]، مهلت قانونی برای پرداخت محکوم به به اینجانب ابلاغ شد.

مع الوصف، نظر به مشکلات متعدد و حاد مالی و اقتصادی و با توجه به اینکه اینجانب هیچ گونه مال و دارایی اعم از منقول و غیرمنقول (به استثناء مستثنیات دین) که بتواند کفاف پرداخت مبلغ محکوم به را بدهد، نداشته و به دلیل اوضاع نامساعد شغلی و اقتصادی، توانایی پرداخت دفعی و یکجای محکوم به را ندارم. تمامی مستندات مربوط به وضعیت مالی و عدم تمکن اینجانب، از جمله لیست اموال، فیش حقوقی/گواهی عدم اشتغال و همچنین استشهادیه کتبی شهود معتمد، به پیوست این دادخواست تقدیم می گردد. همچنین، شهود اینجانب آماده ادای شهادت حضوری در محکمه می باشند.

لذا، با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394 و ماده 277 قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مقام محترم قضایی صدور حکم شایسته مبنی بر اعسار اینجانب از پرداخت محکوم به و تقسیط آن به نحو مقتضی را مورد استدعا دارم.

با تجدید احترام،

نام و نام خانوادگی خواهان

امضا

نمونه فرم استشهادیه و لیست اموال

استشهادیه اعسار و کاربرگ لیست اموال، دو مدرک کلیدی در کنار فرم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به هستند که باید با دقت تکمیل شوند:

نمونه فرم استشهادیه اعسار از پرداخت محکوم به

به نام خدا

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [حقوقی/جزایی]

با سلام و احترام،

بدینوسیله اینجانبان شهود ذیل که از اهالی [محل سکونت] و دارای مشخصات هویتی مندرج در ذیل می باشیم، به تأیید می رسانیم که آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر]، به کد ملی [کد ملی خواهان] و به نشانی [آدرس کامل خواهان]، از افراد [خوشنام/معتمد] منطقه بوده و به دلیل [شرح مختصر دلایل عدم توانایی مالی مانند بیکاری، بیماری، از دست دادن شغل، ورشکستگی کسب و کار و …] در حال حاضر فاقد تمکن مالی کافی برای پرداخت دیون و بدهی های خویش، به ویژه مبلغ محکوم به در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده]، می باشند. ایشان هیچ گونه مال منقول و غیرمنقولی (به استثناء مستثنیات دین) نداشته و درآمدی نیز برای پرداخت یکجای محکوم به ندارند. لذا، وضعیت مالی ایشان مصداق اعسار از پرداخت محکوم به است و تقاضای رسیدگی و صدور حکم مقتضی از سوی آن مقام محترم قضایی را داریم.

مشخصات شهود:

1. شاهد اول: نام و نام خانوادگی: [نام کامل]، نام پدر: [نام پدر]، کد ملی: [کد ملی]، شغل: [شغل]، نشانی: [آدرس کامل]، شماره تماس: [شماره تماس]. امضا:
2. شاهد دوم: نام و نام خانوادگی: [نام کامل]، نام پدر: [نام پدر]، کد ملی: [کد ملی]، شغل: [شغل]، نشانی: [آدرس کامل]، شماره تماس: [شماره تماس]. امضا:
3. (در صورت نیاز به شهود بیشتر، ردیف های بعدی اضافه شود)

تاریخ: [تاریخ]

نمونه کاربرگ ضمیمه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (لیست اموال)

به نام خدا

لیست کامل اموال و دارایی های اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]

اینجانب [نام و نام خانوادگی] فرزند [نام پدر]، کد ملی [کد ملی]، اقامتگاه [آدرس کامل]، متعهد می گردم که لیست زیر، تمامی اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، مطالبات، سهام، اوراق بهادار و هر نوع مال و منفعتی را که در مالکیت یا تصرف اینجانب است، شامل می گردد و هیچ مالی از قلم نیفتاده است. صحت و صداقت اطلاعات زیر را تأیید می نمایم.

ردیف	نوع دارایی	مشخصات و توضیحات	محل نگهداری/آدرس	ارزش تقریبی
۱	اموال غیرمنقول (ملک، زمین)	[مثال: یک واحد آپارتمان مسکونی به مساحت X مترمربع، پلاک ثبتی Y، نشانی کامل] (در صورت وجود)	[آدرس]	[مبلغ] ریال
۲	اموال منقول (خودرو، موتورسیکلت)	[مثال: خودرو پراید مدل Z، پلاک ایران A ب B 12] (در صورت وجود)	[محل نگهداری]	[مبلغ] ریال
۳	وجوه نقد در حساب های بانکی	[نام بانک، شماره حساب، مبلغ موجودی] (برای تمامی حساب ها)	[نام بانک]	[مبلغ] ریال
۴	مطالبات از اشخاص دیگر	[نام بدهکار، مبلغ، تاریخ سررسید، دلیل طلب] (در صورت وجود)	[نحوه وصول]	[مبلغ] ریال
۵	سهام، اوراق بهادار، صندوق سرمایه گذاری	[نام شرکت/صندوق، تعداد سهام/واحد، ارزش روز] (در صورت وجود)	[کد بورسی]	[مبلغ] ریال
۶	سایر دارایی ها (مانند طلا، سکه، لوازم گرانبها)	[توضیحات کامل] (در صورت وجود)	[محل نگهداری]	[مبلغ] ریال
۷	تجهیزات و ابزار کار	[مشخصات و ارزش تقریبی] (در صورت وجود)	[محل نگهداری]	[مبلغ] ریال
۸	بدهی ها و تعهدات مالی (وام، چک برگشتی، بدهی به اشخاص)	[نوع بدهی، مبلغ، نام طلبکار، تاریخ سررسید]	[جزئیات]	[مبلغ] ریال

تاریخ: [تاریخ]

نام و نام خانوادگی خواهان:

امضا:

مهلت، فرآیند رسیدگی و عواقب قانونی اعسار

شناخت دقیق مهلت های قانونی برای ارائه دادخواست اعسار و آگاهی از فرآیند رسیدگی و عواقب احتمالی، نقش حیاتی در موفقیت این دعوا دارد.

مهلت قانونی ارائه دادخواست اعسار

بر اساس تبصره ۱ ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴، اگر محکوم علیه تا مدت ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را به دادگاه تقدیم نماید و دعوای اعسار خود را اقامه کند، به دلیل عدم پرداخت محکوم به، بازداشت نمی شود. این مهلت ۳۰ روزه از تاریخ ابلاغ واقعی یا قانونی اجراییه محاسبه می گردد. رعایت این مهلت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، چرا که عدم رعایت آن می تواند منجر به صدور حکم بازداشت (حبس) محکوم علیه شود. لازم به ذکر است که حتی پس از بازداشت نیز امکان طرح دادخواست اعسار وجود دارد، اما رعایت مهلت اولیه، از وقوع حبس جلوگیری می کند.

بر اساس تبصره ۱ ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴، محکوم علیه می تواند ظرف مدت سی روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را تقدیم کند. در این صورت تا زمان تعیین تکلیف نهایی، بازداشت نمی شود.

استثنایی که در این خصوص وجود دارد، آن است که در صورتی که دعوای اعسار مسترد شود یا به موجب حکم قطعی دادگاه رد گردد، دادگاه می تواند حکم حبس محکوم علیه را صادر نماید و اقدامات اجرایی جهت وصول محکوم به ادامه خواهد یافت.

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار

تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، مطابق ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی و تبصره ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مرجع صالح برای رسیدگی به این دعوا، دادگاه صادرکننده حکم بدوی قطعی (یعنی دادگاهی که در مرحله اول رسیدگی، حکم اصلی را صادر کرده و آن حکم قطعی شده است) می باشد. بنابراین، نیازی به تقدیم دادخواست به دادگاه جدیدی نیست و پرونده اعسار در همان دادگاه قبلی مورد بررسی قرار می گیرد.

فرآیند رسیدگی دادگاه و اثبات اعسار

پس از تقدیم دادخواست اعسار و ثبت آن در سیستم قضایی، دادگاه مراحل زیر را برای رسیدگی طی می کند:

1. تشکیل جلسه رسیدگی: دادگاه جلسه ای را برای رسیدگی به دعوای اعسار تعیین کرده و طرفین (خواهان و خوانده) را احضار می کند.
2. احضار شهود: در این جلسه، شهودی که خواهان در استشهادیه خود معرفی کرده است، احضار شده و شهادت خود را در خصوص وضعیت مالی خواهان ادا می کنند. نقش شهادت شهود در اثبات اعسار بسیار کلیدی است و اظهارات آن ها باید مستدل و مبتنی بر آگاهی کامل باشد.
3. استعلامات لازم: دادگاه می تواند برای اطمینان از صحت ادعای اعسار و بررسی دقیق وضعیت مالی خواهان، استعلاماتی از مراجع مختلف مانند بانک ها (در خصوص حساب های بانکی و تراکنش ها)، اداره ثبت اسناد و املاک (در خصوص اموال غیرمنقول)، اداره مالیات و سایر نهادهای مرتبط به عمل آورد.
4. بررسی لیست اموال: لیست کامل اموال و دارایی های ارائه شده توسط خواهان به دقت بررسی می شود.

نحوه اثبات اعسار، علاوه بر شهادت شهود، متکی بر مستندات مالی و اظهارات صادقانه خواهان است. خواهان باید هرگونه توانایی مالی پنهان را آشکار ساخته و صداقت خود را به اثبات برساند.

صدور حکم اعسار یا رد آن

پس از بررسی های لازم و در صورت احراز اعسار خواهان، دادگاه یکی از احکام زیر را صادر می کند:

• صدور حکم به تقسیط محکوم به: در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن توانایی مالی محکوم علیه، مبلغ پیش پرداخت (در صورت امکان) و تعداد و میزان اقساط ماهانه را تعیین می نماید. این حکم، محکوم علیه را از پرداخت یکجای مبلغ معاف کرده و به او اجازه می دهد تا دین خود را به صورت اقساطی پرداخت کند.
• رد شدن دادخواست اعسار: در صورتی که دادگاه اعسار خواهان را احراز نکند (مثلاً به دلیل عدم صداقت در اظهارات، کتمان اموال یا عدم کفایت دلایل)، دادخواست اعسار رد خواهد شد.

عواقب رد شدن دادخواست اعسار: رد شدن دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به می تواند تبعات جدی برای محکوم علیه داشته باشد. در این صورت، دستور بازداشت مجدد او صادر می شود (اگر قبلاً بازداشت بوده و به قید کفالت یا وثیقه آزاد شده باشد) و یا در صورت عدم پرداخت محکوم به، حبس می گردد. همچنین، در صورت معرفی کفیل یا وثیقه گذار، وثیقه ضبط یا وجه الکفاله از کفیل مطالبه خواهد شد. محکوم علیه حق تجدیدنظرخواهی از رأی رد اعسار را دارد و می تواند در مهلت قانونی، نسبت به رأی صادره اعتراض نماید.

نکات حقوقی مهم و ابهامات در دعوای اعسار

در کنار فرآیند اصلی رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، برخی نکات حقوقی و ابهامات وجود دارد که آگاهی از آن ها برای افزایش شانس موفقیت و جلوگیری از مشکلات احتمالی ضروری است.

راهکارهای افزایش شانس موفقیت در دعوای اعسار

برای آنکه دادخواست اعسار با موفقیت به سرانجام برسد، توجه به موارد زیر حائز اهمیت است:

• صداقت کامل در اظهار وضعیت مالی و ارائه مستندات: همانطور که قبلاً اشاره شد، هرگونه کتمان حقیقت یا پنهان سازی اموال، به سرعت توسط دادگاه کشف شده و منجر به رد دعوا و از دست رفتن اعتماد دادگاه می گردد.
• اهمیت انتخاب شهود معتبر و آگاه: شهود شما باید افرادی باشند که از وضعیت مالی و معیشتی شما کاملاً مطلع بوده و بتوانند به صورت مستدل و منطقی شهادت دهند. شهادت شهود صوری یا ناآگاه، نه تنها کمکی نمی کند بلکه می تواند به ضرر شما تمام شود.
• تفاوت دعوای اعسار از پرداخت محکوم به با اعسار از هزینه دادرسی: این دو دعوا اگرچه هر دو تحت عنوان اعسار مطرح می شوند، اما از نظر موضوع و زمان طرح متفاوت هستند. اعسار از هزینه دادرسی قبل از شروع رسیدگی به دعوای اصلی مطرح می شود تا فرد بتواند بدون پرداخت هزینه، دعوای خود را مطرح کند، در حالی که اعسار از پرداخت محکوم به پس از صدور حکم نهایی و برای پرداخت اصل دین است.
• امکان تعدیل اقساط (تعدیل تقسیط محکوم به) در صورت تغییر وضعیت مالی: در صورتی که پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی محکوم علیه به طور قابل توجهی تغییر کند (چه به سمت بهبود و چه به سمت وخامت بیشتر)، او می تواند مجدداً با طرح دعوای تعدیل تقسیط محکوم به، از دادگاه درخواست کند که مبلغ و یا تعداد اقساط را تغییر دهد.
• مسئولیت کفیل یا وثیقه گذار در صورت رد اعسار و عدم تسلیم محکوم علیه: اگر محکوم علیه با معرفی کفیل یا وثیقه آزاد شده باشد و دادخواست اعسار او رد شود، در صورت عدم حضور و تسلیم محکوم علیه، کفیل یا وثیقه گذار مسئولیت داشته و وثیقه ضبط یا وجه الکفاله از کفیل مطالبه خواهد شد.

رویکرد دستگاه قضایی نسبت به دعوای اعسار

دادگاه ها در رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، با دقت و وسواس عمل می کنند تا هم حقوق محکوم له (طلبکار) تضییع نشود و هم از حبس بی دلیل افراد معسر جلوگیری به عمل آید. نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه و رویه قضایی، نشان دهنده این رویکرد است:

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه (مثالی برگرفته از رویه قضایی):

چنانچه محکوم علیه حقوقی طبق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394 پس از انقضاء مهلت 30 روز دادخواست اعسار تقدیم نموده و ضامن از نوع کفیل کارمند هم معرفی نماید و از بازداشت آزاد گردد و پس از رسیدگی دعوی اعسار وی به صورت قطعی رد گردد و ضامن هم با وجود اخطار ظرف مهلت 20 روز نسبت به تسلیم محکوم علیه اقدام ننموده و نسبت به دستور ضبط وجه الکفاله هم در مهلت 10 روز اعتراض ننماید و مالی هم از کفیل جهت پرداخت دفعی محکوم به، به محکوم له یافت نشود آیا محکوم له می تواند تقاضای بازداشت محکوم علیه را بنماید؟

آزادی محکوم علیه از حبس یا خودداری از حبس وی با قید کفالت یا وثیقه، مبتنی بر این امر است که وضعیت محکوم علیه مدعی اعسار از جهت اعسار یا ایسار، مجهول است و تا زمان معلوم شدن آن باید از حبس وی خودداری شود. اما شخصی که در اجرای تبصره 1 ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، دعوای اعسار خود را طرح و به آن رسیدگی و رد شده است، دیگر وضعیت وی از حالت مجهول بودن خارج شده است. بنابراین در راستای اعمال ماده 3 قانون مزبور و به تقاضای محکوم له حبس خواهد شد. به همین جهت برابر تبصره 1 ماده 3 یاد شده به کفیل یا وثیقه گذار ابلاغ می شود که محکوم علیه را تسلیم کند تا در صورت نپرداختن محکوم به یا عدم جلب رضایت محکوم له، حبس گردد.

این نظریه نشان می دهد که دادگاه پس از رد شدن قطعی دادخواست اعسار، با قاطعیت حکم حبس را اجرا می کند و دیگر فرض مجهول بودن وضعیت مالی محکوم علیه منتفی است.

اهمیت ارائه لیست کامل اموال: بر اساس ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، مدعی اعسار موظف است صورت کلیه اموال و دارایی های خود را ضمیمه دادخواست نماید. این الزام قانونی به منظور جلوگیری از کتمان حقیقت و تسریع در روند رسیدگی است. عدم ارائه لیست کامل اموال، می تواند منجر به توقیف دادخواست و صدور اخطار رفع نقص گردد. در صورت عدم رفع نقص در مهلت قانونی، دادخواست رد خواهد شد. این امر اهمیت صداقت و دقت در تکمیل کاربرگ لیست اموال را دوچندان می کند.

قضات در بررسی دادخواست اعسار، تمامی جوانب پرونده را از جمله میزان دین، وضعیت شغلی، درآمد، تعداد افراد تحت تکفل، و هزینه های زندگی خواهان مورد توجه قرار می دهند تا تصمیمی عادلانه و مطابق با قوانین اتخاذ شود.

نتیجه گیری

دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، ابزاری حیاتی و قانونی است که به محکوم علیهم غیرتاجر این امکان را می دهد تا در صورت عدم توانایی مالی، از تبعات سنگین عدم پرداخت یکجای دیون، به ویژه حبس، مصون بمانند و فرصت تقسیط محکوم به را به دست آورند. فرآیند تنظیم و ارائه فرم دادخواست اعسار نیازمند آگاهی دقیق از مفاهیم حقوقی، رعایت مهلت های قانونی و جمع آوری کامل و صادقانه مدارک و مستندات است. از تعریف اعسار و محکوم به گرفته تا شرایط اقامه دعوا، مدارک لازم، نحوه تکمیل فرم و فرآیند رسیدگی دادگاه، هر گام باید با دقت و مسئولیت پذیری برداشته شود.

اهمیت صداقت در اظهار وضعیت مالی و ارائه لیست کامل اموال، انتخاب شهود معتبر و آگاه، و رعایت مهلت قانونی ۳۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه، از جمله نکات کلیدی است که می تواند شانس موفقیت در این دعوا را به طور چشمگیری افزایش دهد. همچنین، آگاهی از رویکرد دستگاه قضایی و نظریات مشورتی مرتبط، به درک عمیق تر و آماده سازی بهتر کمک شایانی می کند. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تخصصی بودن این دعاوی، توصیه مؤکد می شود که قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص یا مشاور حقوقی مجرب مشورت نمایید. این مشاوره می تواند شما را در مسیر صحیح هدایت کرده، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید و شانس موفقیت شما را در پذیرش دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به به حداکثر برساند و در نهایت، به شما در مدیریت موثر دیون و حفظ حقوق قانونی تان یاری رساند.