سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده

مهریه دختر فوت شده، حقی مالی است که با فوت زوجه از بین نمی رود و به وراث قانونی او، از جمله مادر، منتقل می گردد. سهم مادر از مهریه، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی و حضور سایر وراث، متغیر است و بر اساس قوانین ارث در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود.

موضوع مطالبه و تقسیم مهریه پس از فوت زن، یکی از پیچیده ترین مسائل حقوقی خانواده است که با ابعاد عاطفی و مالی فراوانی همراه می شود. در شرایط سوگواری و فقدان فرزند، آگاهی از حقوق قانونی و فرآیندهای مرتبط می تواند تا حد زیادی از سردرگمی ها بکاهد و به ورثه، به ویژه مادران داغدار، کمک کند تا حقوق مشروع خود را استیفا نمایند. مهریه به عنوان یک دین مالی بر عهده زوج، با فوت زوجه ساقط نمی شود، بلکه به ترکه او افزوده شده و طبق قواعد ارث، بین وراث تقسیم می گردد. از این رو، شناخت دقیق مبانی قانونی، نحوه محاسبه سهم هر وارث و گام های عملی برای مطالبه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، به بررسی تمامی جوانب حقوقی و اجرایی سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده می پردازد تا اطلاعاتی دقیق و قابل اتکا در اختیار مخاطبان قرار دهد.

مهریه: حقی پایدار در قانون مدنی ایران

مهریه، مالی است که در زمان وقوع عقد نکاح (ازدواج) بر ذمه مرد قرار می گیرد و به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود. این حق مالی، ماهیت دینی دارد و مرد مکلف به پرداخت آن است. مطابق با ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده تصریح می کند که مهریه، حتی قبل از وقوع رابطه زناشویی یا سایر شرایط، حقی مسلم برای زن است. اهمیت این نکته در آن است که مهریه صرفاً یک وعده یا هدیه نیست، بلکه یک دین قانونی است که بر عهده مرد قرار دارد.

یکی از باورهای نادرست رایج این است که با فوت زن، حق مهریه او ساقط می شود. این باور با نص صریح قانون مدنی مغایرت دارد. مهریه، به عنوان یک حق مالی، با فوت زوجه از بین نمی رود و مانند سایر اموال و دارایی های متوفی، به وراث قانونی او منتقل می گردد. به عبارت دیگر، فوت زن، دین مرد را بابت مهریه از بین نمی برد، بلکه ماهیت طلبکاری را از شخص متوفی به وراث او منتقل می کند. وراث زن متوفی می توانند مطابق با سهم الارث خود، اقدام به مطالبه و وصول مهریه از زوج نمایند.

در واقع، مهریه بخشی از ترکه متوفی محسوب می شود که پیش از تقسیم سایر اموال، باید از ماترک زوج (اگر هنوز پرداخت نشده باشد) جدا و بین وراث زوجه تقسیم شود. این موضوع نشان دهنده استحکام و پایداری جایگاه حقوقی مهریه در قوانین ایران است و بر ضرورت آگاهی ورثه از این حق تأکید می کند. بنابراین، مادر دختر فوت شده، به عنوان یکی از وراث طبقه اول، حق مطالبه سهم الارث خود از مهریه دخترش را خواهد داشت.

وراث قانونی مهریه زن متوفی و طبقات ارث

شناخت وراث قانونی مهریه زن متوفی، نیازمند درک صحیح از نظام طبقات و درجات ارث در قانون مدنی ایران است. مطابق ماده ۸۶۲ قانون مدنی، وراث بر سه طبقه هستند که هر طبقه تا زمانی که حتی یک نفر از آن طبقه وجود داشته باشد، مانع از ارث بردن طبقات بعدی می شود. مهریه نیز به عنوان بخشی از ترکه متوفی، دقیقاً بر همین اساس بین وراث تقسیم می گردد.

طبقات و درجات وراثت مهریه

1. طبقه اول: شامل پدر، مادر، فرزندان و نوه ها (اولادِ اولاد) است. در صورت وجود هر یک از این افراد، طبقات بعدی از ارث محروم می شوند. فرزندان متوفی (چه پسر و چه دختر) به همراه پدر و مادر او، در اولویت اول وراثت قرار دارند.
2. طبقه دوم: شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) و خواهر و برادر متوفی و اولاد آن ها (فرزندان خواهر و برادر) است. این طبقه تنها در صورتی ارث می برد که هیچ وراثی از طبقه اول وجود نداشته باشد.
3. طبقه سوم: شامل اعمام و عمات (عموها و عمه ها) و اخوال و خالات (دایی ها و خاله ها) و اولاد آن ها (فرزندان عمو، عمه، دایی و خاله) است. این طبقه تنها در صورت عدم وجود هیچ وارثی از طبقه اول و دوم ارث می برد.

شوهر متوفی، به عنوان یکی از وراث قانونی، در کنار این طبقات قرار می گیرد و سهم او بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای زوجه متوفی، مشخص می شود. مطابق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، «زوجین که زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» این ماده به روشنی بیان می کند که رابطه زوجیت دائمی، شرط اصلی ارث بردن زوجین از یکدیگر است.

تفاوت در ارث بری بین عقد دائم و موقت

یکی از نکات حقوقی مهم، تفاوت میان عقد دائم و عقد موقت (صیغه) در بحث ارث بری است. در عقد دائم، زوجین در صورت فوت دیگری، از هم ارث می برند. اما در عقد موقت، حتی اگر مهریه به صورت کامل تعیین و حتی پرداخت نشده باشد، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند. با این حال، باید توجه داشت که عدم ارث بری در عقد موقت به معنای ساقط شدن مهریه نیست. مهریه حتی در عقد موقت نیز دین است و در صورت فوت زوجه، ورثه او می توانند مهریه را از زوج مطالبه کنند؛ اما زوج از این مهریه ارثی نخواهد برد.

شرایط خاص مؤثر بر سهم الارث

موارد خاصی نیز وجود دارند که می توانند بر سهم الارث تأثیر بگذارند. برای مثال، اگر زوج (مرد) همسر خود (زوجه) را به قتل رسانده باشد، مطابق با ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، از ارث بردن از مقتول محروم می شود. در این صورت، سهم الارثی که به او تعلق می گرفت، به سایر ورثه منتقل خواهد شد و او از مهریه زن متوفی نیز سهمی نخواهد برد.

نحوه محاسبه مهریه زن متوفی: تعدیل به نرخ روز

یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین ابعاد در مطالبه مهریه زن متوفی، نحوه محاسبه آن است. با توجه به نوسانات اقتصادی و تورم، ارزش پول رایج در طول زمان دستخوش تغییر می شود. قانون گذار ایرانی برای حفظ ارزش واقعی مهریه، تدابیری اندیشیده است تا حق زن یا وراث او تضعیف نشود.

تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و رای وحدت رویه

اهمیت تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی در این زمینه بسیار زیاد است. این تبصره مقرر می دارد: «چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد، مگر این که زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.» این به معنای آن است که اگر مهریه به صورت وجه نقد (ریال) تعیین شده باشد، باید ارزش آن به نرخ روز (زمان مطالبه یا فوت) تعدیل شود.

این اصل، توسط رای وحدت رویه شماره ۶۴۷ هیئت عمومی دیوان عالی کشور مورخ ۱۳۷۸/۱۰/۲۸ نیز مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است. این رأی، حق تعدیل مهریه را برای ورثه نیز قائل شده و تصریح می کند که هدف قانون گذار از این تعدیل، حفظ ارزش واقعی مهریه بوده و این امر اختصاص به شخص زوجه ندارد. بنابراین، ورثه زن متوفی نیز می توانند مهریه را به نرخ روز فوت مطالبه کنند، نه به ارزش اسمی مندرج در عقدنامه.

روش محاسبه مهریه وجه رایج به نرخ روز

برای محاسبه مهریه وجه رایج به نرخ روز، فرمول کلی زیر استفاده می شود:

مهریه به نرخ روز = (مبلغ مهریه در عقدنامه × شاخص سال فوت) ÷ شاخص سال عقد

شاخص های قیمت سالانه توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می شوند و مبنای محاسبه قرار می گیرند. این شاخص ها نشان دهنده تغییر قدرت خرید پول در سال های مختلف هستند. سال «فوت» به این دلیل ملاک قرار می گیرد که مهریه با فوت زن، به ترکه او اضافه شده و در آن زمان به ورثه منتقل می شود و از آن تاریخ به بعد، حق مطالبه وراث محسوب می گردد.

مطالبه مهریه به نرخ روز، حتی پس از فوت زوجه، با هدف حفظ ارزش واقعی آن و جلوگیری از تضییع حقوق ورثه صورت می گیرد و از اصول بنیادین حقوق خانواده در ایران به شمار می رود.

نحوه محاسبه مهریه سکه، طلا یا سایر اموال غیرنقدی

اگر مهریه به صورت سکه بهار آزادی، طلا، ملک یا سایر اموال غیرنقدی (مانند خودرو، سهام و غیره) تعیین شده باشد، نحوه مطالبه متفاوت است:

• سکه و طلا: ورثه می توانند عین تعداد سکه یا وزن طلای تعیین شده را مطالبه کنند. اگر زوج قادر به پرداخت عین نباشد یا ورثه مایل باشند، می توانند معادل قیمت روز سکه یا طلا در زمان مطالبه یا فوت را درخواست نمایند.
• اموال معین: اگر مالی مشخص (مانند یک قطعه زمین یا یک واحد آپارتمان) به عنوان مهریه تعیین شده باشد، عین آن مال قابل مطالبه است. در صورت تلف شدن مال یا عدم امکان تحویل آن، قیمت روز آن ملاک قرار می گیرد.

مثال عددی برای محاسبه مهریه وجه رایج به نرخ روز فوت

فرض کنید مهریه یک زن مبلغ ۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال (یک میلیون ریال) بوده که عقد ازدواج در سال ۱۳۷۰ منعقد شده است و زوجه در سال ۱۴۰۲ فوت کرده است. شاخص قیمت سالانه (فرضی) توسط بانک مرکزی برای سال ۱۳۷۰ برابر با ۱۰۰ و برای سال ۱۴۰۲ برابر با ۴۰۰۰ است.

پارامتر	مقدار
مبلغ مهریه در عقدنامه	۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال
سال عقد	۱۳۷۰
سال فوت (مبنای محاسبه)	۱۴۰۲
شاخص قیمت سال ۱۳۷۰	۱۰۰
شاخص قیمت سال ۱۴۰۲	۴۰۰۰

محاسبه مهریه به نرخ روز: (۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۴۰۰۰) ÷ ۱۰۰ = ۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال

در این مثال، ورثه می توانند مبلغ ۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال را به عنوان مهریه به نرخ روز برای ورثه مطالبه کنند.

سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده: بررسی سناریوها

سهم الارث مادر از مهریه دختر متوفی، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای دختر و نیز حضور یا عدم حضور پدر و شوهر متوفی، تفاوت های اساسی دارد. این بخش به تفصیل سناریوهای مختلف را با مثال های عددی تشریح می کند.

دختر متوفی فرزند نداشته باشد

در این حالت، ورثه طبقه اول محدود به پدر و مادر متوفی و در صورت وجود، شوهر او هستند. عدم وجود فرزند، سهم الارث مادر و پدر را افزایش می دهد.

۱. با حضور شوهر (داماد) و پدر (پدر متوفی)

اگر زوجه متوفی فرزندی نداشته باشد و پدر و شوهرش در قید حیات باشند، تقسیم مهریه به شرح زیر است:

• سهم شوهر: شوهر متوفی، نیمی از کل مهریه را به عنوان سهم الارث خود می برد. (ماده ۹۴۶ قانون مدنی)
• سهم مادر از مهریه: مادر متوفی، یک سوم از باقیمانده مهریه (پس از کسر سهم شوهر) را به ارث می برد. به بیان دیگر، سهم مادر از کل مهریه، یک ششم است.
• سهم پدر از مهریه: پدر متوفی، دو سوم از باقیمانده مهریه (پس از کسر سهم شوهر) را به ارث می برد. به بیان دیگر، سهم پدر از کل مهریه، یک سوم است.

مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و دختر فرزندی ندارد و پدر و شوهرش زنده اند.

وارث	سهم	تعداد سکه
شوهر	نصف کل مهریه	۶۰ سکه
مابقی مهریه (پس از سهم شوهر)		۶۰ سکه
مادر (۱/۳ از باقیمانده)	۱/۶ از کل	۲۰ سکه (۱/۳ از ۶۰ سکه)
پدر (۲/۳ از باقیمانده)	۱/۳ از کل	۴۰ سکه (۲/۳ از ۶۰ سکه)

تاثیر عدم تمکین خاص (عدم دخول) در عقد:

اگر بین زوجین رابطه زناشویی (دخول) صورت نگرفته باشد و زوجه فوت کند، نصف مهریه ساقط می شود و تنها نصف دیگر مهریه قابل مطالبه توسط وراث است. این نصف باقیمانده، مطابق قواعد ارث بین ورثه تقسیم می گردد.

مثال عددی برای حالت قبل از دخول (با تمرکز بر سهم مادر): فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و دخول صورت نگرفته است. پدر و شوهر متوفی زنده اند.

• نصف مهریه (۶۰ سکه) ساقط می شود.
• نصف دیگر مهریه (۶۰ سکه) قابل تقسیم است.

وارث	سهم (از نصف باقیمانده)	تعداد سکه
شوهر	نصف از ۶۰ سکه	۳۰ سکه
مابقی مهریه (از ۶۰ سکه)		۳۰ سکه
مادر (۱/۳ از باقیمانده)	۱/۳ از ۳۰ سکه	۱۰ سکه
پدر (۲/۳ از باقیمانده)	۲/۳ از ۳۰ سکه	۲۰ سکه

۲. با حضور پدر (پدر متوفی) و بدون شوهر (طلاق قبل از فوت یا فوت شوهر)

اگر دختر متوفی فرزندی نداشته باشد و شوهر نیز در قید حیات نباشد (به دلیل طلاق پیش از فوت یا فوت خود شوهر)، تقسیم مهریه بین پدر و مادر به شرح زیر است:

• سهم مادر از مهریه: مادر متوفی، یک سوم از کل مهریه را به ارث می برد.
• سهم پدر از مهریه: پدر متوفی، دو سوم از کل مهریه را به ارث می برد.

مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و دختر فرزندی ندارد و شوهرش نیز فوت کرده است.

وارث	سهم	تعداد سکه
مادر	۱/۳ از کل مهریه	۴۰ سکه
پدر	۲/۳ از کل مهریه	۸۰ سکه

۳. تنها وارث، مادر باشد (بدون شوهر و پدر)

در شرایطی نادر، اگر تنها وارث متوفی (بدون فرزند، بدون شوهر و بدون پدر) مادر باشد، تمامی مهریه به مادر می رسد.

مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و تنها وارث مادر است. مادر تمامی ۱۲۰ سکه را به ارث می برد.

دختر متوفی فرزند داشته باشد

وجود فرزند برای متوفی، سهم الارث پدر و مادر را کاهش می دهد، زیرا فرزندان در طبقه اول ارث، در اولویت قرار دارند.

۱. با حضور شوهر (داماد)، پدر (پدر متوفی) و فرزندان

این پیچیده ترین سناریو است که اکثر ورثه طبقه اول حضور دارند:

• سهم شوهر: شوهر متوفی، یک چهارم کل مهریه را به عنوان سهم الارث خود می برد. (ماده ۹۴۶ قانون مدنی)
• سهم مادر از مهریه: مادر متوفی، یک ششم از کل مهریه را به ارث می برد.
• سهم پدر از مهریه: پدر متوفی، یک ششم از کل مهریه را به ارث می برد.
• سهم فرزندان: مابقی مهریه (پس از کسر سهم شوهر، پدر و مادر) بین فرزندان تقسیم می شود. در این تقسیم، پسر دو برابر دختر ارث می برد.

مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و دختر متوفی یک فرزند پسر و یک فرزند دختر دارد و پدر و شوهرش نیز زنده اند.

وارث	سهم	تعداد سکه
شوهر	۱/۴ از کل مهریه	۳۰ سکه
مادر	۱/۶ از کل مهریه	۲۰ سکه
پدر	۱/۶ از کل مهریه	۲۰ سکه
جمع سهام	(۳۰+۲۰+۲۰)	۷۰ سکه
مابقی مهریه برای فرزندان		۵۰ سکه (۱۲۰ – ۷۰)
فرزند پسر (۲ سهم)	۲/۳ از ۵۰ سکه	۳۳.۳۳ سکه
فرزند دختر (۱ سهم)	۱/۳ از ۵۰ سکه	۱۶.۶۷ سکه

۲. بدون شوهر (طلاق قبل از فوت یا فوت شوهر) و با حضور پدر و فرزندان

اگر دختر متوفی فرزند داشته باشد، اما شوهرش در قید حیات نباشد (به دلیل طلاق پیش از فوت یا فوت خود شوهر)، تقسیم مهریه به شرح زیر است:

• سهم مادر از مهریه: مادر متوفی، یک ششم از کل مهریه را به ارث می برد.
• سهم پدر از مهریه: پدر متوفی، یک ششم از کل مهریه را به ارث می برد.
• سهم فرزندان: مابقی مهریه (پس از کسر سهم پدر و مادر) بین فرزندان تقسیم می شود. در این تقسیم، پسر دو برابر دختر ارث می برد.

مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ سکه است و دختر متوفی یک فرزند پسر و یک فرزند دختر دارد و شوهرش نیز فوت کرده است.

وارث	سهم	تعداد سکه
مادر	۱/۶ از کل مهریه	۲۰ سکه
پدر	۱/۶ از کل مهریه	۲۰ سکه
جمع سهام	(۲۰+۲۰)	۴۰ سکه
مابقی مهریه برای فرزندان		۸۰ سکه (۱۲۰ – ۴۰)
فرزند پسر (۲ سهم)	۲/۳ از ۸۰ سکه	۵۳.۳۳ سکه
فرزند دختر (۱ سهم)	۱/۳ از ۸۰ سکه	۲۶.۶۷ سکه

مدارک و مراحل عملی مطالبه مهریه توسط مادر و سایر ورثه

مطالبه سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده، مستلزم طی کردن مراحل قانونی مشخص و ارائه مدارک خاصی است. این فرآیند، هرچند ممکن است در شرایط سوگواری دشوار به نظر برسد، اما با آگاهی و برنامه ریزی قابل انجام است.

مدارک اولیه مورد نیاز

برای آغاز فرآیند مطالبه مهریه، ورثه، از جمله مادر، باید مدارک ذیل را تهیه نمایند:

• گواهی فوت دختر متوفی: این مدرک اصلی برای اثبات فوت و آغاز اقدامات قانونی است.
• عقدنامه رسمی ازدواج: سندی که میزان مهریه و شرایط عقد را مشخص می کند و از مهمترین مدارک پرونده محسوب می شود.
• شناسنامه و کارت ملی مادر و سایر وراث: برای احراز هویت و اثبات نسبت وراثت.
• مدارک دال بر دارایی های زوج (در صورت نیاز به توقیف): اگر زوج از پرداخت مهریه خودداری کند، داشتن اطلاعاتی درباره اموال او (مانند سند ملک، مشخصات خودرو، حساب های بانکی) می تواند برای توقیف اموال مفید باشد.

گام های اجرایی برای مطالبه مهریه

پس از جمع آوری مدارک، ورثه باید مراحل زیر را برای مطالبه مهریه طی کنند:

1. دریافت گواهی حصر وراثت:

   • این گواهی، سندی رسمی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و نام تمامی ورثه قانونی متوفی و سهم الارث هر یک را به دقت مشخص می کند.
   • تهیه گواهی حصر وراثت، اولین و مهمترین قدم است، زیرا بدون آن امکان طرح دعوا برای مطالبه مهریه یا تقسیم سایر اموال وجود ندارد.
   • مراحل دریافت شامل ارائه مدارکی مانند گواهی فوت، شناسنامه متوفی و ورثه، و استشهادیه به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است.

2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تنظیم دادخواست مطالبه مهریه:

   • پس از اخذ گواهی حصر وراثت، ورثه (یا وکیل آن ها) باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه دختر متوفی را تنظیم و ثبت کنند.
   • در دادخواست باید مشخصات متوفی، زوج، ورثه، میزان مهریه (به نرخ روز)، و مستندات قانونی (عقدنامه و گواهی حصر وراثت) به طور کامل ذکر شود.
   • تعیین خواسته (مطالبه مهریه به نرخ روز) باید با دقت انجام شود.

3. توضیح در مورد مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده یا اجرای ثبت:

   • اجرای ثبت: اگر مهریه عندالمطالبه باشد و زوج اموال مشخصی داشته باشد (مانند حساب بانکی، ملک، خودرو) که سند رسمی دارند، ورثه می توانند ابتدا از طریق اجرای ثبت (در اداره ثبت اسناد) اقدام به مطالبه و توقیف اموال کنند. این روش معمولاً سریع تر است.
   • دادگاه خانواده: اگر مهریه عندالاستطاعه باشد یا زوج اموالی برای توقیف نداشته باشد و یا ماهیت مهریه نیاز به تفسیر قضایی داشته باشد، دعوا در صلاحیت دادگاه خانواده است. در این صورت، ابتدا دادگاه به اصل دین مهریه و سپس به توانایی زوج برای پرداخت (اعسار) رسیدگی می کند.

4. نقش وکیل متخصص در تسریع و صحت فرآیند:

   • با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری، اخذ مشاوره و کمک از وکیل متخصص در امور خانواده و ارث می تواند فرآیند مطالبه مهریه را به طور قابل توجهی تسهیل و تسریع کند. وکیل می تواند در جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست، پیگیری پرونده در مراجع قضایی و اجرای احکام، نقش حیاتی ایفا کند.

نکات حقوقی تکمیلی و چالش های احتمالی در مطالبه مهریه زن متوفی

مطالبه مهریه زن فوت شده، به ویژه سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده، می تواند با چالش ها و نکات حقوقی متعددی همراه باشد که آگاهی از آن ها برای ورثه ضروری است. این بخش به بررسی این موارد می پردازد.

اعسار زوج از پرداخت مهریه

چنانچه زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم تقسیط برای ورثه زوجه نیز لازم الاجرا خواهد بود و آن ها باید مهریه را به صورت اقساط از زوج دریافت کنند. این موضوع می تواند فرآیند وصول را طولانی تر کند و مستلزم پیگیری های مداوم است.

بخشیدن مهریه توسط دختر در زمان حیات

اگر دختر در زمان حیات خود، مهریه اش را به طور کامل یا جزئی به شوهرش بخشیده باشد، این اقدام در صورتی معتبر است که به صورت رسمی و با رضایت کامل و بدون اکراه زوجه انجام شده باشد (معمولاً با تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی یا اقرار در دادگاه). در این صورت، ورثه دیگر حق مطالبه آن بخش از مهریه را نخواهند داشت. اگر بخشش شفاهی باشد، اثبات آن دشوار و نیاز به ادله اثباتی قوی از سوی زوج دارد.

امکان مطالبه مهریه از پدرشوهر یا سایر بستگان زوج

اصل بر این است که مهریه، دین بر عهده زوج است و تنها از اموال خود او قابل مطالبه است. مطالبه مهریه از پدرشوهر یا سایر بستگان زوج، مگر در موارد استثنایی، امکان پذیر نیست. این موارد استثنایی عبارتند از:

• اگر شخص ثالث (مانند پدرشوهر) صراحتاً پرداخت مهریه را ضمانت کرده باشد و این ضمانتنامه به صورت کتبی و قانونی ثبت شده باشد.
• اگر زوج به قصد فرار از دین مهریه، اموال خود را به بستگانش منتقل کرده باشد. در این صورت، ورثه می توانند با اثبات صوری بودن معاملات و تبانی، تقاضای ابطال معاملات و توقیف اموال را مطرح کنند. این امر نیازمند اثبات قصد فرار از دین و پیچیدگی های حقوقی خاص خود را دارد.

چگونگی مطالبه مهریه از ماترک شوهر متوفی (در صورت فوت داماد پیش از پرداخت مهریه)

اگر داماد (شوهر متوفی) قبل از پرداخت مهریه همسرش فوت کند، دین مهریه به قوت خود باقی است و از ماترک (اموال به جا مانده) او قابل مطالبه است. در این حالت، ورثه زوجه متوفی (شامل مادر) می توانند مهریه به نرخ روز را از ترکه شوهر متوفی مطالبه کنند. نکته مهم این است که ورثه شوهر (پدر، مادر، فرزندان او) شخصاً مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه ندارند و تنها از محل اموال به جا مانده از متوفی (داماد) می توان آن را وصول کرد. پرداخت دیون متوفی، از جمله مهریه، بر تقسیم ارث بین ورثه خود داماد مقدم است. یعنی ابتدا مهریه از کل ماترک شوهر جدا شده و پرداخت می گردد، سپس باقیمانده ماترک بین ورثه شوهر تقسیم می شود.

تاثیر قتل زوجه توسط زوج بر مهریه

اگر زوج (شوهر) همسر خود را به قتل رسانده باشد، حق مهریه ساقط نمی شود. اما، طبق قوانین ارث، قاتل از ارث بردن از مقتول محروم می شود. بنابراین، شوهرِ قاتل، از سهم الارث خود از مهریه (و سایر اموال) زوجه محروم خواهد شد و این سهم به سایر ورثه زوجه (مانند مادر، پدر و فرزندان) منتقل می گردد. این حکم به منظور جلوگیری از سوءاستفاده و اعمال مجرمانه صادر شده است.

مهریه در عقد موقت پس از فوت زوجه

همانطور که پیشتر اشاره شد، در عقد موقت، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند. با این حال، مهریه تعیین شده در عقد موقت، یک دین مالی است که با فوت زوجه ساقط نمی شود. بنابراین، ورثه زوجه متوفی در عقد موقت نیز می توانند مهریه او را از زوج مطالبه کنند. در این صورت، شوهر از مهریه همسر موقت خود (که متوفی شده است) ارثی نمی برد و تمامی مهریه (پس از تعدیل به نرخ روز) بین سایر ورثه زوجه متوفی تقسیم خواهد شد.

نتیجه گیری: دریافت حقوق قانونی در مسیر سوگواری

فقدان دختر، تجربه ای عمیقاً دردناک و طاقت فرسا برای مادران و خانواده هاست. در این مسیر پرفراز و نشیب، مواجهه با مسائل حقوقی پیچیده ای چون سهم الارث مادر از مهریه دختر فوت شده، می تواند بار روانی و مالی مضاعفی را تحمیل کند. همانطور که در این مقاله به تفصیل بیان شد، مهریه یک حق مالی پایدار است که با فوت زوجه از بین نمی رود، بلکه به وراث قانونی او، از جمله مادر، منتقل می گردد.

پیچیدگی قوانین ارث و تفاوت سهم الارث در سناریوهای مختلف (با فرزند یا بدون فرزند، حضور یا عدم حضور پدر و شوهر، و نیز تأثیر عواملی چون عدم دخول یا فوت زوج)، لزوم آگاهی دقیق و همه جانبه را بیش از پیش آشکار می سازد. نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز و توجه به آراء وحدت رویه، جهت حفظ ارزش واقعی این حق مالی، از نکات کلیدی است که ورثه باید به آن واقف باشند. فرآیند مطالبه مهریه از داماد یا از ماترک او، مستلزم طی کردن مراحل اداری و قضایی مشخصی از جمله اخذ گواهی حصر وراثت و تنظیم دادخواست است.

با توجه به ابعاد حقوقی و عاطفی این موضوع، توصیه اکید می شود که مادران و سایر ورثه برای پیگیری و مطالبه سهم الارث مهریه، از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوند. یک وکیل مجرب می تواند با ارائه راهنمایی های دقیق و حمایت های لازم، از سردرگمی ها بکاهد، از تضییع حقوق جلوگیری کند و فرآیند احقاق حق را به درستی و با کمترین دشواری ممکن پیش ببرد. اطلاع رسانی صحیح و دسترسی به منابع معتبر، گام نخست در جهت حفظ حقوق خانواده و کاهش آلام ناشی از فقدان عزیزان است.