جلسه تحقیق و رسیدگی چیست

جلسه تحقیق و رسیدگی دو مرحله کلیدی و متمایز در نظام قضایی ایران هستند که به ترتیب، به کشف جرم و جمع آوری ادله در دادسرا و سپس محاکمه و صدور حکم نهایی در دادگاه می پردازند. درک تفاوت های ماهیتی، اهداف، مراحل و حقوق مربوط به هر یک برای اشخاصی که با نظام عدالت کیفری و حقوقی در ارتباط هستند، از وکلای متخصص تا عموم مردم درگیر پرونده های قضایی، حیاتی است. آگاهی دقیق از این فرآیندها به افراد کمک می کند تا با آمادگی کامل و اطلاع از حقوق و تکالیف خود، در این جلسات حاضر شوند و از تضییع حقوقشان جلوگیری به عمل آید.

نظام قضایی ایران، با هدف برقراری عدالت و حفظ حقوق شهروندان، فرآیندهای متعددی را برای رسیدگی به اختلافات و جرایم پیش بینی کرده است. در این میان، جلسات تحقیق و رسیدگی، سنگ بنای اصلی این فرآیندها محسوب می شوند که هر یک نقش و کارکردی مشخص و متمایز دارند. مقاله حاضر با هدف ارائه تعریفی جامع، دقیق و کاربردی از این دو مفهوم، به تحلیل تفاوت های بنیادین آن ها، مراحل قانونی، مراجع برگزارکننده و همچنین حقوق و تکالیف طرفین در هر یک از این جلسات می پردازد. این تحلیل فراتر از اطلاعات عمومی، به جزئیات کاربردی می پردازد تا مخاطبان از جمله افراد درگیر پرونده های قضایی، دانشجویان حقوق و وکلا، بتوانند با آگاهی کامل در هر یک از این مراحل حضور یابند و از ابعاد مختلف حقوقی خود مطلع شوند.

بخش اول: جلسه تحقیق (مرحله دادسرا)

جلسه تحقیق چیست؟ (تعریف و ماهیت)

جلسه تحقیق، مرحله ای ابتدایی و کاوشگرانه در فرآیند دادرسی کیفری است که پیش از مرحله محاکمه و صدور کیفرخواست در مراجع دادسرا برگزار می شود. هدف اصلی از این جلسات، کشف حقیقت، شناسایی جرم، جمع آوری مستندات و ادله اثبات دعوا، تشخیص هویت متهم، و در نهایت، آماده سازی پرونده برای ارجاع به دادگاه یا اتخاذ تصمیمات مقتضی دیگر است. مرجع اصلی برگزارکننده جلسات تحقیق، دادسرا بوده که تحت نظارت دادستان، توسط بازپرسان و دادیاران انجام می شود. این مرحله با تمرکز بر تحقیقات مقدماتی، زمینه را برای یک دادرسی عادلانه و مستند در دادگاه فراهم می آورد. ماهیت این جلسات، بیشتر جنبه تفتیش و بازجویی دارد تا ترافعی؛ به این معنی که قاضی تحقیق به دنبال جمع آوری اطلاعات و ادله است و طرفین دعوا در جایگاه برابر در منازعه حقوقی نیستند، بلکه هدف، روشن شدن ابعاد واقعه است.

مراحل و نحوه برگزاری جلسه تحقیق

شروع تحقیقات

فرآیند تحقیقات در دادسرا می تواند به طرق مختلفی آغاز شود. رایج ترین روش ها عبارتند از: طرح شکایت شاکی خصوصی که مدعی وقوع جرم است؛ گزارش ضابطین قضایی مانند نیروی انتظامی که در حین انجام وظایف خود با موارد مشکوک به جرم مواجه می شوند؛ و یا دستور دادستان به بازپرس یا دادیار برای شروع یا تکمیل تحقیقات در مواردی که جرم دارای جنبه عمومی است یا اطلاعات لازم برای شروع تحقیقات فراهم شده است. در هر صورت، آغاز تحقیقات مستلزم وجود دلایلی است که ظن به وقوع جرم را تقویت کند.

اقدامات بازپرس/دادیار در جلسه تحقیق

در طول جلسات تحقیق، بازپرس یا دادیار به منظور جمع آوری اطلاعات و ادله، اقدامات متعددی را انجام می دهند که هر یک با هدف خاصی صورت می گیرد:

• احضار متهم، شاکی، شهود و مطلعین: این افراد برای ادای توضیحات، ارائه اطلاعات و پاسخگویی به سؤالات احضار می شوند. اظهارات هر یک به دقت ثبت شده و می تواند به روشن شدن ابعاد پرونده کمک کند.

• استماع اظهارات و اخذ دفاعیات: بازپرس یا دادیار به اظهارات شاکی گوش داده و از متهم فرصت دفاع می گیرد. تفاوت آن با دفاع در دادگاه این است که در مرحله تحقیق، دفاعیات بیشتر جنبه ارائه توضیحات اولیه و رد اتهام دارد، در حالی که در دادگاه، دفاع با استناد به قوانین و رویه های قضایی صورت می گیرد و جنبه ترافعی قوی تری دارد.

• قرار معاینه محل و تحقیق محلی: در مواردی که بررسی فیزیکی محل وقوع جرم ضروری باشد، بازپرس دستور معاینه محل را صادر می کند تا شواهد عینی جمع آوری شوند.

• ارجاع به کارشناسی: در موضوعات تخصصی مانند پزشکی قانونی برای تعیین جراحات، تشخیص خط برای بررسی اصالت اسناد، یا ارزش گذاری اموال، پرونده به کارشناسان مربوطه ارجاع داده می شود تا نظریه تخصصی خود را ارائه دهند.

• صدور قرار تأمین کیفری: این قرارها (مانند وثیقه، کفالت، التزام به حضور با وجه التزام) با هدف تضمین حضور متهم در مراحل دادرسی و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او صادر می شوند. این قرارها تا زمان صدور حکم قطعی و اجرای آن معتبر هستند.

• صدور قرار بازداشت موقت: در جرایم خاص و با شرایط قانونی بسیار محدود، بازپرس می تواند قرار بازداشت موقت صادر کند. این قرار به صورت موقت و برای مدت معین صادر می شود و امکان تمدید آن نیز وجود دارد. هدف از این قرار جلوگیری از تبانی، تخریب ادله، فرار متهم و یا وقوع جرایم دیگر است.

تنظیم صورتجلسه تحقیق

تمامی اظهارات، اقدامات و تصمیمات اتخاذ شده در جلسات تحقیق، باید به صورت دقیق و کامل در صورتجلسه تحقیق ثبت شوند. این صورتجلسه شامل جزئیات زمان و مکان برگزاری جلسه، هویت افراد حاضر، اظهارات شاکی، دفاعیات متهم، شهادت شهود و تصمیمات قاضی تحقیق است. تنظیم صحیح و دقیق صورتجلسه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، زیرا به عنوان یک سند رسمی و معتبر، در مراحل بعدی دادرسی مورد استناد قرار می گیرد. لزوم امضا و تأیید طرفین و افراد حاضر در صورتجلسه، اعتبار آن را افزایش می دهد و عدم امضا می تواند عواقب حقوقی داشته باشد، مانند زیر سوال بردن صحت مطالب مندرج در آن.

جلسه تحقیق ماهیتی کاوشگرانه دارد و هدف آن کشف حقیقت و جمع آوری ادله است، در حالی که جلسه رسیدگی ماهیتی ترافعی داشته و هدف آن قضاوت و صدور حکم بر اساس ادله موجود است.

حقوق و تکالیف طرفین در جلسه تحقیق

حقوق متهم

متهم در جلسه تحقیق دارای حقوق مهمی است که تضمین کننده دادرسی عادلانه است. از جمله این حقوق می توان به حق داشتن وکیل اشاره کرد که می تواند هم وکیل تعیینی (که توسط متهم انتخاب می شود) و هم وکیل تسخیری (که در صورت عدم توانایی متهم در انتخاب وکیل، از سوی دادگاه تعیین می شود) باشد. حضور وکیل از بدو شروع تحقیقات ضروری و الزامی است. همچنین متهم حق سکوت دارد و می تواند از پاسخ دادن به برخی سؤالات خودداری کند، بدون آنکه این امر به معنای اقرار به جرم تلقی شود. حق آخرین دفاع نیز از جمله حقوق اساسی متهم است که به او فرصت می دهد پیش از تصمیم نهایی دادسرا، آخرین توضیحات و دفاعیات خود را ارائه کند. علاوه بر این، متهم حق اعتراض به قرارهای بازپرسی (مانند قرار بازداشت موقت یا قرار کفالت) را دارد.

حقوق شاکی و بزه دیده

شاکی و بزه دیده نیز در جلسه تحقیق از حقوقی برخوردارند که به آنها امکان پیگیری پرونده و احقاق حقوقشان را می دهد. این حقوق شامل حق اطلاع از روند پرونده، حق معرفی شهود و ادله برای اثبات ادعای خود، و حق اعتراض به برخی قرارهای دادسرا (مانند قرار منع تعقیب) می شود.

نقش وکیل در جلسه تحقیق

حضور وکیل در جلسه تحقیق از بدو شروع تحقیقات از اهمیت بالایی برخوردار است. وکیل با آگاهی از قوانین و رویه های قضایی، می تواند از حقوق موکل خود دفاع کرده، او را از پیامدهای اظهاراتش آگاه سازد و مانع از تضییع حقوق وی شود. وکیل می تواند به سوالات مطرح شده اعتراض کند، درخواست تحقیقات بیشتر دهد و از رعایت تشریفات قانونی اطمینان حاصل کند.

نتایج و قرارهای نهایی دادسرا

پس از اتمام تحقیقات مقدماتی، بازپرس یا دادیار بر اساس ادله جمع آوری شده، یکی از قرارهای نهایی زیر را صادر می کند:

1. قرار جلب به دادرسی: در صورتی که بازپرس دلایل کافی برای احراز وقوع جرم و انتساب آن به متهم را بیابد، قرار جلب به دادرسی را صادر می کند. پس از تأیید دادستان، این قرار منجر به صدور کیفرخواست از سوی دادستان می شود که پرونده را برای محاکمه به دادگاه ارجاع می دهد.

2. قرار منع تعقیب: اگر بازپرس دلایل کافی برای وقوع جرم یا انتساب آن به متهم را نیابد، قرار منع تعقیب صادر می کند. شاکی می تواند ظرف مهلت قانونی به این قرار اعتراض کند.

3. قرار موقوفی تعقیب: این قرار زمانی صادر می شود که به دلایل قانونی، امکان ادامه تعقیب متهم وجود نداشته باشد، مانند فوت متهم، شمول مرور زمان، عفو عمومی یا نسخ قانون. این قرار نیز قابل اعتراض است.

4. قرار اناطه: زمانی که رسیدگی به پرونده کیفری متوقف بر اثبات حقی در دادگاه حقوقی باشد، قرار اناطه صادر می شود. به این معنی که پرونده کیفری تا زمان روشن شدن تکلیف در دادگاه حقوقی، به حالت تعلیق درمی آید.

5. قرار بایگانی شدن پرونده: در برخی موارد خاص، مانند جرایم خرد و کم اهمیت که جنبه عمومی ندارند، دادسرا می تواند با رعایت شرایط قانونی، پرونده را بایگانی کند و از ادامه رسیدگی صرف نظر نماید.

بخش دوم: جلسه رسیدگی یا دادرسی (مرحله دادگاه)

جلسه رسیدگی (دادرسی) چیست؟ (تعریف و ماهیت)

جلسه رسیدگی یا دادرسی که اغلب با عنوان محاکمه شناخته می شود، مرحله ای است که پس از اتمام تحقیقات مقدماتی در دادسرا (در پرونده های کیفری) یا تقدیم دادخواست (در پرونده های حقوقی) در دادگاه برگزار می شود. برخلاف جلسه تحقیق که ماهیتی کاوشگرانه دارد، جلسه دادرسی دارای ماهیتی ترافعی و جدلی است. هدف اصلی آن، بررسی صحت کیفرخواست (در کیفری) یا دادخواست (در حقوقی)، استماع دفاعیات نهایی طرفین، ارزیابی ادله و در نهایت، صدور حکم قضایی (رأی) است. مراجع برگزارکننده این جلسات شامل انواع دادگاه ها مانند دادگاه های حقوقی، کیفری، خانواده، تجدیدنظر و دیوان عالی کشور می شوند. در این مرحله، قاضی یا هیئت قضایی با بی طرفی کامل به استدلالات طرفین گوش داده و بر اساس قوانین، رأی صادر می کند.

انواع جلسات رسیدگی (دادرسی) و ویژگی های هر یک

جلسه دادرسی کیفری

در جلسات دادرسی کیفری، تمرکز اصلی بر اثبات وقوع جرم، انتساب آن به متهم و در صورت احراز مجرمیت، تعیین مجازات متناسب است. در این جلسات، دادستان یا نماینده او به عنوان مدعی العموم حضور دارد و نقش مهمی در پیگیری و اثبات جرم ایفا می کند. همچنین در کنار جنبه مجازاتی، امکان تعیین دیه و خسارت ناشی از جرم نیز وجود دارد. حقوق متهم از جمله حق دفاع، حق داشتن وکیل و اصل برائت در این جلسات با جدیت بیشتری مورد توجه قرار می گیرد.

جلسه دادرسی حقوقی

جلسه دادرسی حقوقی بر حل وفصل اختلافات مدنی میان اشخاص حقیقی یا حقوقی تمرکز دارد. در این نوع دادرسی، شاکی و متشاکی علیه (خواهان و خوانده) حضور دارند و هر یک باید با ارائه ادله و مستندات خود، حقانیت ادعا یا دفاع خویش را اثبات کنند. قاضی در این جلسات نقش داور بی طرف را ایفا کرده و صرفاً بر اساس ادله ارائه شده و قوانین مربوطه، حکم صادر می کند. موضوعات این جلسات می تواند شامل مطالبه وجه، فسخ قرارداد، دعاوی ملکی، ارث و … باشد.

جلسات در مراجع مختلف

جلسات رسیدگی بسته به نوع پرونده و مرحله دادرسی، در مراجع گوناگونی برگزار می شوند:

• دادگاه بدوی: اولین مرحله محاکمه است که به اصل دعوا رسیدگی و رأی اولیه را صادر می کند.

• دادگاه تجدیدنظر: به اعتراضات وارد بر آراء دادگاه های بدوی رسیدگی می کند و می تواند رأی را تأیید، اصلاح یا نقض کند.

• دیوان عالی کشور: عالی ترین مرجع قضایی است که به رسیدگی فرجامی می پردازد، یعنی نظارت بر حسن اجرای قوانین و رویه های قضایی در آراء دادگاه ها را بر عهده دارد و خود وارد ماهیت دعوا نمی شود.

• شورای حل اختلاف: صلاحیت رسیدگی به دعاوی کم ارزش مالی و برخی اختلافات خانوادگی را دارد و هدف اصلی آن صلح و سازش طرفین است.

انواع وقت های رسیدگی

جلسات رسیدگی ممکن است با انواع وقت های مختلفی برگزار شوند که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند:

• وقت عادی: زمان بندی شده بر اساس نوبت در دفتر اوقات دادگاه.

• وقت خارج از نوبت: برای پرونده های فوری یا حساس که نیاز به رسیدگی سریع تر دارند.

• وقت فوق العاده: زمانی که دادگاه بدون حضور طرفین، برای انجام اقدامات اداری یا تصمیم گیری خاص پرونده را بررسی می کند.

• وقت اداری: مشابه وقت فوق العاده، برای اقدامات اداری بدون نیاز به حضور طرفین و بدون ثبت در دفتر اوقات.

• وقت احتیاطی: برای انجام تحقیقات تکمیلی، کارشناسی یا استعلام که نیازی به حضور فوری طرفین ندارد تا پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود.

• جلسه غیرعلنی و علنی: اصل بر علنی بودن جلسات دادرسی است تا شفافیت و اعتماد عمومی حفظ شود. اما در موارد خاص مانند جرایم منافی عفت، مسائل امنیتی یا پرونده های خانوادگی برای حفظ حریم خصوصی، جلسه می تواند غیرعلنی برگزار شود.

• جلسه الکترونیکی: با پیشرفت فناوری، امکان برگزاری جلسات دادرسی از طریق ویدئوکنفرانس یا بسترهای آنلاین نیز فراهم شده است که مزایایی مانند کاهش هزینه ها و تسریع رسیدگی را به همراه دارد، هرچند چالش هایی نیز در زمینه تضمین هویت و امنیت اطلاعات وجود دارد.

نحوه برگزاری جلسه رسیدگی (دادرسی)

ابلاغ و اطلاع رسانی

یکی از مهم ترین مراحل پیش از برگزاری جلسه دادرسی، ابلاغ رسمی زمان و مکان جلسه به طرفین است. در نظام قضایی فعلی ایران، سامانه ثنا (سامانه نهاد قوه قضاییه) نقش محوری در ابلاغ الکترونیک قضایی ایفا می کند. طرفین باید در این سامانه ثبت نام کرده و از طریق پیامک یا ایمیل از ابلاغیه های جدید مطلع شوند. مهلت های قانونی برای حضور در جلسه باید رعایت شود تا طرفین زمان کافی برای آمادگی داشته باشند. عدم حضور در جلسه پس از ابلاغ صحیح، ممکن است منجر به صدور حکم غیابی شود.

تشریفات آغازین

با ورود به دادگاه و پیش از شروع رسمی جلسه، کنترل هویت طرفین و وکلای آنها انجام می شود. سپس اعلام شماره پرونده و اعلام علنی یا غیرعلنی بودن جلسه صورت می گیرد. این تشریفات برای حفظ نظم و رسمیت جلسه ضروری است.

ارائه ادله و دفاعیات

در جلسه دادرسی، مراحل اصلی رسیدگی به شرح زیر است:

• قرائت کیفرخواست/دادخواست: ابتدا خلاصه ای از کیفرخواست (در پرونده کیفری) یا دادخواست (در پرونده حقوقی) توسط قاضی یا منشی دادگاه قرائت می شود.

• ارائه دفاعیات شاکی/خواهان و متهم/خوانده: طرفین فرصت دارند تا دفاعیات شفاهی و کتبی خود را ارائه دهند. این دفاعیات باید مستدل و مبتنی بر قوانین باشد.

• استماع شهادت شهود و اخذ توضیحات کارشناس: در صورت لزوم، شهود احضار شده و شهادت می دهند. همچنین کارشناس مربوطه توضیحات تخصصی خود را ارائه می کند. طرفین و وکلایشان حق دارند از شهود و کارشناسان سوال کنند.

تنظیم صورتجلسه دادرسی

تمامی اظهارات، اقدامات و تصمیمات در طول جلسه دادرسی به صورت رسمی در صورتجلسه دادرسی ثبت می شود. این صورتجلسه، سندی رسمی و معتبر است که در مراحل بعدی دادرسی مورد استناد قرار می گیرد و باید به امضای قاضی، منشی و طرفین حاضر برسد.

نقش وکیل در جلسه رسیدگی

حضور وکیل در جلسه رسیدگی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. وکیل دارای حق دفاع کامل از موکل خود است، می تواند لوایح حقوقی را ارائه دهد، به سوالات پاسخ دهد، از شهود و کارشناسان سوال کند و در نهایت، از حقوق موکل خود به بهترین شکل ممکن دفاع کند. وکیل به دلیل آشنایی عمیق با قوانین و رویه های قضایی، می تواند در جهت منافع موکلش تاثیر بسزایی در نتیجه پرونده داشته باشد.

حقوق و تکالیف طرفین در جلسه رسیدگی

طرفین در جلسه رسیدگی دارای حقوق و تکالیف متعددی هستند که برخی از آنها عبارتند از:

• حق دسترسی به وکیل: طرفین می توانند وکیل داشته باشند و وکیل نیز حق دارد از حقوق موکل خود دفاع کند.

• حق بیان آزادانه مطالب: طرفین حق دارند مطالب خود را به صورت آزادانه، اما با رعایت نظم و ادب و در چارچوب موضوع دعوا بیان کنند.

• حق اعتراض به نظریه کارشناسی و شهادت شهود: اگر طرفین نسبت به نظریه کارشناس یا شهادت شهود اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را مطرح کرده و دلایل خود را ارائه دهند.

• امکان سازش در جلسه دادرسی: در دعاوی حقوقی، طرفین می توانند در طول جلسه دادرسی به صلح و سازش برسند که در این صورت پرونده مختومه می شود.

• تکالیف قانونی: طرفین موظف به حضور به موقع در جلسه، رعایت نظم دادگاه و عدم حاشیه روی و طرح مطالب نامرتبط هستند.

نتیجه جلسه رسیدگی و صدور رأی

پس از استماع کامل دفاعیات و بررسی تمامی ادله، قاضی ختم رسیدگی را اعلام می کند. در این مرحله، قاضی می تواند بلافاصله اقدام به صدور رأی کند یا این کار را به مهلت قانونی دیگری موکول نماید. انواع آراء صادره می تواند شامل محکومیت، برائت، رد دعوا یا پذیرش دعوا باشد.

پس از صدور رأی، طرفین از طریق سامانه ثنا از آن مطلع می شوند. اگر یکی از طرفین به رأی اعتراض داشته باشد، می تواند در چارچوب مهلت های قانونی نسبت به تجدیدنظرخواهی (در دادگاه تجدیدنظر) یا فرجام خواهی (در دیوان عالی کشور) اقدام کند. پس از طی مراحل اعتراض و قطعیت یافتن رأی، نوبت به اجرای حکم می رسد. اجرای احکام قضایی در واحد اجرای احکام دادگستری صورت می گیرد و می تواند شامل اقدامات مختلفی از جمله توقیف اموال، پرداخت دیه، یا اجرای مجازات کیفری باشد.

بخش سوم: تفاوت های کلیدی و رابطه بین جلسه تحقیق و رسیدگی

مقایسه جامع: تفاوت های کلیدی تحقیق و رسیدگی

برای درک عمیق تر مفاهیم جلسه تحقیق و رسیدگی، مقایسه تفاوت های کلیدی آن ها در جدول زیر ارائه شده است:

ویژگی	جلسه تحقیق	جلسه رسیدگی (دادرسی)
هدف	کشف جرم، شناسایی متهم، جمع آوری ادله، آماده سازی پرونده	بررسی صحت کیفرخواست/دادخواست، استماع دفاعیات، صدور حکم قضایی (رأی)
مرجع برگزارکننده	دادسرا (بازپرس و دادیار)	دادگاه های حقوقی، کیفری، خانواده، تجدیدنظر، دیوان عالی کشور و…
ماهیت	کاوشگرانه، تفتیشی، بازجویی	ترافعی، جدلی، قضاوتی
طرفین اصلی	شاکی، متهم، (مطلعین، شهود)	خواهان و خوانده (در حقوقی)، شاکی و متهم و دادستان (در کیفری)
نتایج و تصمیمات	صدور قرار (جلب به دادرسی، منع تعقیب، موقوفی تعقیب و…)	صدور رأی (محکومیت، برائت، رد دعوا، پذیرش دعوا و…)
حضور وکیل	حق وکیل از بدو شروع تحقیقات	حق وکیل در تمام مراحل دادگاه

رابطه تکمیلی و استقلال نسبی تحقیق و رسیدگی

با وجود تفاوت های بنیادین، جلسات تحقیق و رسیدگی در نظام قضایی رابطه ای تکمیلی با یکدیگر دارند. مرحله تحقیق در دادسرا، مقدمه ای برای مرحله رسیدگی در دادگاه محسوب می شود، به ویژه در پرونده های کیفری. اطلاعات و ادله جمع آوری شده در مرحله تحقیق، مبنای اصلی رسیدگی دادگاه قرار می گیرد و به قاضی در اتخاذ تصمیم کمک می کند. با این حال، باید توجه داشت که تحقیق و رسیدگی از استقلال نسبی نیز برخوردارند؛ به این معنی که همیشه تحقیقات مقدماتی به صدور کیفرخواست و ارجاع پرونده به دادگاه منجر نمی شود. همانطور که ذکر شد، ممکن است دادسرا با صدور قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب، پرونده را مختومه کند.

اهمیت هر دو مرحله در تأمین عدالت قضایی غیرقابل انکار است. یک تحقیق جامع و دقیق، از ارجاع پرونده های بی اساس به دادگاه جلوگیری کرده و یک دادرسی عادلانه و شفاف، حقوق طرفین را تضمین می کند. نادیده گرفتن هر یک از این مراحل یا عدم رعایت حقوق و تکالیف قانونی در آن ها، می تواند به تضییع عدالت و نقض حقوق افراد منجر شود.

سوالات متداول

آیا پرونده ها همیشه از مرحله تحقیق به مرحله رسیدگی می روند؟

خیر، پرونده ها همیشه از مرحله تحقیق به مرحله رسیدگی (دادرسی) نمی روند. در صورتی که دادسرا دلایل کافی برای احراز وقوع جرم یا انتساب آن به متهم را نیابد، می تواند با صدور قرار منع تعقیب یا در صورت وجود موانع قانونی، با صدور قرار موقوفی تعقیب، پرونده را مختومه کند و بدین ترتیب، پرونده به مرحله دادگاه ارجاع نخواهد شد.

آیا می توان همزمان در جلسه تحقیق و رسیدگی وکیل داشت؟

بله، داشتن وکیل در هر دو مرحله تحقیق و رسیدگی، نه تنها امکان پذیر بلکه بسیار ضروری است. حضور وکیل در مرحله تحقیق، حقوق متهم را از بدو شروع تحقیقات تضمین می کند و در مرحله رسیدگی نیز وکیل با ارائه دفاعیات مستدل و لوایح حقوقی، نقش حیاتی در احقاق حقوق موکل ایفا می کند.

تفاوت اصلی بازپرس، دادیار و قاضی دادگاه چیست؟

بازپرس و دادیار هر دو از مقامات قضایی دادسرا هستند که وظیفه اصلی آن ها تحقیق مقدماتی، جمع آوری ادله و رسیدگی به شکایات و جرایم در مرحله دادسرا است. بازپرس معمولاً وظایف تحقیق را با استقلال بیشتری انجام می دهد، در حالی که دادیار تحت نظارت دادستان عمل می کند. قاضی دادگاه اما مقام قضایی است که پس از اتمام تحقیقات دادسرا و در مرحله رسیدگی، وظیفه محاکمه، استماع دفاعیات و در نهایت صدور حکم (رأی) را بر عهده دارد. قاضی دادگاه صرفاً بر اساس ادله ارائه شده قضاوت می کند، در حالی که بازپرس و دادیار به دنبال کشف و جمع آوری این ادله هستند.

عدم حضور در جلسه تحقیق چه عواقبی دارد؟

عدم حضور متهم در جلسه تحقیق پس از ابلاغ قانونی و بدون عذر موجه، می تواند منجر به صدور قرار جلب او از سوی بازپرس یا دادیار شود. در این صورت، متهم توسط ضابطین قضایی جلب و به دادسرا آورده خواهد شد. همچنین ممکن است بازپرس یا دادیار قرار مقتضی دیگری، مانند قرار تأمین کیفری را صادر کند که می تواند شامل اخذ وثیقه یا کفالت باشد.

عدم حضور در جلسه رسیدگی چه عواقبی دارد؟

عدم حضور متهم/خوانده در جلسه رسیدگی (دادگاه) پس از ابلاغ قانونی و بدون عذر موجه، ممکن است منجر به صدور حکم غیابی شود. در این صورت، دادگاه بر اساس ادله موجود و دفاعیات طرف حاضر، رأی خود را صادر می کند و فرد غایب حق اعتراض به این حکم را در مهلت های قانونی دارد، اما این فرآیند ممکن است زمان بر و هزینه بر باشد.

نتیجه گیری

درک تفکیک و رابطه مراحل تحقیق و رسیدگی در نظام قضایی ایران، برای هر فردی که به نوعی با این نظام در ارتباط است، اعم از شهروندان عادی تا حقوق دانان، از اهمیت بالایی برخوردار است. جلسه تحقیق به عنوان مرحله کشف حقیقت و جمع آوری ادله در دادسرا، و جلسه رسیدگی به عنوان مرحله قضاوت و صدور حکم در دادگاه، دو رکن اصلی فرآیند دادرسی را تشکیل می دهند. آگاهی از ماهیت، اهداف، مراحل، حقوق و تکالیف طرفین در هر یک از این جلسات، ابزاری قدرتمند برای حفظ حقوق شهروندی و تضمین عدالت است.

با توجه به پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، لزوم مشاوره حقوقی تخصصی و حضور وکیل در هر دو مرحله تحقیق و رسیدگی، بیش از پیش تأکید می شود. وکلای مجرب می توانند با راهنمایی و دفاع از موکلین خود، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و مسیر پرونده را به سمت نتیجه ای عادلانه هدایت کنند. هوشیاری و آگاهی حقوقی، کلید موفقیت در مواجهه با چالش های قضایی است و این مقاله تلاشی برای ارتقاء این آگاهی در جامعه حقوقی و عموم مردم بود.