برای گذاشتن مهریه چه باید کرد؟ راهنمای جامع مطالبه مهریه در ایران

برای مطالبه مهریه، که حقی قانونی و شرعی برای زن است، می توان از دو مسیر اصلی، یعنی اداره اجرای ثبت اسناد و دادگاه خانواده، اقدام کرد. انتخاب مسیر مناسب به شرایط مالی زوج، نوع مهریه، و موقعیت حقوقی زوجه بستگی دارد و نیازمند آگاهی کامل از مراحل و تبعات قانونی آن است. درک این فرآیندها به زوجه کمک می کند تا با دقت و کارایی بیشتری نسبت به احقاق حق خود اقدام کند.

مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح است که پشتوانه قانونی و شرعی دارد. در فرهنگ ایرانی، مهریه نه تنها نمادی از تعهد زوج به زندگی مشترک است، بلکه در شرایط بروز اختلاف و جدایی، به عنوان ابزاری برای تأمین مالی زوجه عمل می کند. مطالبه مهریه، که برخی از آن با عنوان اجرا گذاشتن مهریه یاد می کنند، فرآیندی حقوقی است که می تواند پیچیدگی های خاص خود را داشته باشد. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی برای تمامی افرادی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند یا درگیر پرونده های مرتبط با آن هستند، تدوین شده است. تلاش بر این است که تمامی جنبه های مطالبه مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا مراحل عملی، هزینه ها، چالش ها و نکات حقوقی کلیدی، به زبانی روشن و دقیق تشریح شود.

مفاهیم پایه مهریه: شناخت حق و تکلیف

آغاز هر اقدام حقوقی نیازمند درک صحیح از مفاهیم و اصطلاحات مرتبط با آن است. در حوزه مهریه نیز، شناخت ماهیت، انواع و شرایط قانونی آن، گام نخست و ضروری برای زوجه و زوجین در آستانه ازدواج محسوب می شود. این بخش به بررسی دقیق این مفاهیم بنیادی می پردازد.

مهریه چیست؟ تعریف، ماهیت و انواع آن

مهریه، که در قانون مدنی ایران و فقه اسلامی با عنوان مَهر یا صداق شناخته می شود، مالی است که به هنگام عقد نکاح، زوج متعهد می شود به زوجه بپردازد. این تعهد به محض وقوع عقد، بر ذمه زوج مستقر می شود و زوجه به محض عقد، مالک تمامی آن می گردد. ماهیت مهریه، دینی است که زوج به عهده می گیرد و قابلیت مطالبه از سوی زوجه را دارد.

• تعریف قانونی و شرعی مهریه: از منظر قانون مدنی، مهریه مالی است که در عقد نکاح به عنوان یک شرط صحیح و لازم الاجرا، توسط زوج به زوجه تعلق می گیرد. در شرع اسلام نیز، مهریه عطیه و هدیه ای است که زوج به زوجه تقدیم می کند و نشانه ای از احترام و صداقت در این پیمان مقدس است.
• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه در ایران است. ویژگی اصلی مهریه عندالمطالبه این است که زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، حتی قبل از برقراری رابطه زناشویی یا شروع زندگی مشترک، و در طول حیات زوج، اقدام به مطالبه آن کند. زوج مکلف به پرداخت فوری آن است، مگر اینکه اعسار خود را ثابت کند. نمونه های رایج عندالمطالبه شامل سکه تمام بهار آزادی، نیم سکه، وجه نقد، و طلا هستند.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به توانایی مالی زوج است. به این معنی که زوجه تنها در صورتی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت نماید زوج توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات توانایی مالی زوج (استطاعت) بر عهده زوجه است و می تواند از طریق معرفی اموال، حقوق و درآمدهای زوج صورت گیرد. این نوع مهریه معمولاً برای جلوگیری از بروز مشکلات مالی جدی برای زوج در شرایط عدم تمکن مالی انتخاب می شود و حکم جلب زوج در آن صادر نمی شود.
• انواع دیگر مهریه: مهریه می تواند به اشکال دیگری نیز تعیین شود که ارزش مالی داشته باشند، مانند ملک غیرمنقول (زمین، آپارتمان، مغازه)، سهام شرکت ها، طلاجات با مشخصات دقیق، یا حتی تعهد به انجام کار خاص (مثل آموزش حرفه ای). در تعیین مهریه به صورت ملک، ضروری است که مشخصات دقیق ثبتی ملک (پلاک ثبتی، قطعه) در سند ازدواج قید شود تا در آینده مشکلی برای اجرای آن پیش نیاید.

زمان و شرایط مطالبه مهریه

حق مطالبه مهریه برای زوجه در هر زمانی که عقد نکاح دائم برقرار است، وجود دارد. این حق منحصر به زمان طلاق نیست و زوجه می تواند در مراحل مختلف زندگی مشترک خود این حق را اجرا کند.

• بعد از عقد نکاح (حتی قبل از شروع زندگی مشترک): به محض اینکه صیغه عقد نکاح جاری شد و سند ازدواج به صورت رسمی ثبت گردید، زوجه مالک تمامی مهریه می شود. از این رو، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد و زوجین هنوز زیر یک سقف نرفته باشند، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند. در این حالت، اگر زن باکره باشد، مطالبه مهریه ممکن است به طلاق منجر شود و در صورت طلاق، نصف مهریه به او تعلق می گیرد.
• در طول زندگی مشترک: زوجه می تواند در هر مقطع از زندگی مشترک، بدون نیاز به طلاق یا جدایی، مهریه خود را از زوج مطالبه کند. این مطالبه ممکن است به صورت رسمی از طریق مراجع قانونی باشد. البته باید در نظر داشت که این اقدام می تواند بر روابط زناشویی و شرایط تمکین تأثیرگذار باشد. با این حال، حق قانونی زوجه برای مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک، کاملاً محفوظ است.
• بعد از طلاق یا فوت زوج: در صورت طلاق، مهریه یکی از حقوق مالی اصلی زوجه است که باید قبل از جاری شدن صیغه طلاق یا در حین فرآیند طلاق، تکلیف آن مشخص و پرداخت شود. اگر زوج فوت کند، مهریه از جمله دیون ممتازه متوفی محسوب شده و زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) زوج متوفی، قبل از تقسیم ارث بین سایر وراث، مطالبه کند. در این حالت، مهریه به نرخ روز تا تاریخ فوت محاسبه می شود.

مسیرهای قانونی مطالبه مهریه: از اجرای ثبت تا دادگاه

پس از شناخت ماهیت و شرایط مهریه، گام بعدی آشنایی با مسیرهای قانونی مطالبه آن است. در ایران دو مرجع اصلی برای مطالبه مهریه وجود دارد: اداره اجرای ثبت اسناد و دادگاه خانواده. هر یک از این مسیرها مراحل، مدارک و ویژگی های خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد

مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت، به دلیل سرعت بیشتر و هزینه های اولیه کمتر، اغلب مسیر ترجیحی برای زوجه محسوب می شود. این روش برای مهریه هایی که در سند ازدواج به صورت رسمی ثبت شده اند، کاربرد دارد.

مدارک لازم برای شروع

برای آغاز فرآیند مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، زوجه یا وکیل او باید مدارک زیر را تهیه و ارائه نماید:

1. اصل یا رونوشت سند ازدواج معتبر: سند ازدواج، اصلی ترین مدرک اثبات عقد نکاح و میزان مهریه است. در صورت در دسترس نبودن اصل سند، رونوشت برابر با اصل آن از دفترخانه محل عقد قابل تهیه است.
2. شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت متقاضی.
3. ثبت نام در سامانه ثنا: کلیه ابلاغیه های قضایی و ثبتی از طریق این سامانه ارسال می شود، لذا ثبت نام در آن الزامی است.
4. مدارک مربوط به اموال زوج (اختیاری): اگر زوجه از اموال مشخصی که به نام زوج است (مانند سند ملک، پلاک خودرو، مشخصات حساب بانکی و کد ملی) اطلاع دارد، ارائه این مدارک می تواند فرآیند توقیف اموال را تسریع بخشد.

مراحل گام به گام از دفترخانه تا اجرای ثبت

فرآیند مطالبه مهریه از طریق ثبت شامل چندین مرحله متوالی است که با دقت باید پیگیری شوند:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: درخواست صدور اجراییه:

   زوجه ابتدا باید به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به صورت رسمی ثبت شده است، مراجعه کرده و تقاضای صدور اجراییه برای مهریه خود را مطرح کند. دفترخانه پس از بررسی مدارک و اطمینان از صحت سند، اجراییه را صادر می کند. صدور اجراییه به این معناست که مهریه به صورت رسمی و قانونی قابل مطالبه است.

2. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک: تشکیل پرونده و پیگیری استعلام اموال:

   پس از دریافت اجراییه از دفترخانه، زوجه یا وکیل او باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل وقوع دفترخانه مراجعه کند. در این مرحله پرونده اجرایی تشکیل شده و زوجه می تواند درخواست استعلام از مراجع ذی صلاح برای شناسایی اموال زوج را ارائه دهد. این استعلام ها معمولاً شامل موارد زیر است:

   • بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
   • راهنمایی و رانندگی (راهور): برای شناسایی خودروهای به نام زوج.
   • اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات به نام زوج.
   • بورس و اوراق بهادار: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار.

   در صورتی که زوج کارمند باشد، می توان درخواست توقیف یک سوم یا یک چهارم حقوق را نیز به اداره ثبت ارائه داد. (در صورت داشتن فرزند، یک چهارم و در صورت نداشتن فرزند، یک سوم حقوق قابل توقیف است).

3. درخواست ممنوع الخروجی زوج:

   یکی از ابزارهای مؤثر برای اعمال فشار بر زوج جهت پرداخت مهریه، درخواست ممنوع الخروجی است. زوجه می تواند از طریق اداره اجرای ثبت، ممنوع الخروجی زوج را درخواست کند. این اقدام معمولاً بسیار سریع تر از دادگاه انجام می شود و تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن، زوج قادر به خروج از کشور نخواهد بود. ممنوع الخروجی از طریق ثبت، برای هر میزان مهریه (حتی بیش از ۱۱۰ سکه) قابل اجراست.

4. توقیف اموال منقول و غیرمنقول:

   پس از شناسایی اموال زوج از طریق استعلامات یا معرفی زوجه، اداره ثبت اقدام به توقیف این اموال می کند. اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی) و اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین) می توانند مورد توقیف قرار گیرند. باید توجه داشت که برخی اموال تحت عنوان «مستثنیات دین» قابل توقیف نیستند که در بخش های بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

5. ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت:

   پس از توقیف اموال، اجراییه به زوج ابلاغ می شود و او ۱۰ روز فرصت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه یا اعتراض به توقیف اموال (در صورت مستثنیات دین بودن) اقدام کند.

6. مزایده اموال توقیف شده و وصول مهریه:

   در صورتی که زوج در مهلت مقرر مهریه را پرداخت نکند و اموال توقیف شده نیز از مستثنیات دین نباشد، اداره ثبت پس از ارزیابی اموال توسط کارشناس رسمی، آن را به مزایده می گذارد و از محل فروش اموال، مهریه زوجه را پرداخت می کند. نیم عشر (معادل یک بیستم) مبلغ وصولی نیز به عنوان هزینه اجرایی به اداره ثبت تعلق می گیرد.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، فرآیندی کم هزینه تر در مراحل اولیه و سریع تر برای توقیف اموال نسبت به دادگاه است. این روش به ویژه برای شناسایی و توقیف فوری اموال زوج، ابزاری کارآمد محسوب می شود.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

مسیر دادگاه خانواده، معمولاً زمانی انتخاب می شود که مسیر اجرای ثبت به نتیجه نرسیده باشد یا پرونده دارای پیچیدگی های حقوقی خاصی باشد.

چه زمانی به دادگاه مراجعه کنیم؟

مراجعه به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه در شرایط زیر توصیه می شود:

• عدم حصول نتیجه از اجرای ثبت: در صورتی که پس از طی مراحل قانونی در اداره ثبت، مالی از زوج شناسایی و توقیف نشود و یا ظرف مدت ۶ ماه پرونده به نتیجه نرسد، زوجه می تواند گواهی عدم حصول نتیجه از اجرای ثبت را دریافت کرده و با آن به دادگاه خانواده مراجعه کند.
• مهریه در عقد موقت: مهریه تعیین شده در عقد موقت (صیغه نامه) تنها از طریق دادگاه خانواده قابل مطالبه است، زیرا برای آن سند رسمی لازم الاجرا در دفترخانه صادر نمی شود.
• مهریه های پیچیده و خاص: در مواردی که مهریه به صورت تعهد به انجام کار، یا مواردی با ابهامات حقوقی خاص تعیین شده باشد، دادگاه می تواند مرجع بهتری برای رسیدگی باشد.

مدارک لازم و ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه، مدارک زیر مورد نیاز است:

1. مدارک عمومی شناسایی و سند ازدواج: شناسنامه، کارت ملی زوجه و اصل یا رونوشت معتبر سند ازدواج.
2. اخذ گواهی عدم حصول نتیجه از اجرای ثبت (در صورت لزوم): اگر قبلاً از طریق اداره ثبت اقدام شده باشد.
3. تنظیم دادخواست مطالبه مهریه و لایحه دفاعیه: دادخواست باید حاوی اطلاعات دقیق زوجین، میزان مهریه و درخواست قانونی زوجه باشد. تنظیم لایحه دفاعیه قوی و مستند، نقش مهمی در روند رسیدگی دارد. این دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می شود.

تأمین خواسته: توقیف فوری اموال (اجرا قبل از ابلاغ)

تأمین خواسته یکی از مهم ترین ابزارهای حقوقی در مطالبه مهریه از طریق دادگاه است. زوجه می تواند همزمان با ثبت دادخواست مطالبه مهریه یا حتی قبل از آن، درخواست تأمین خواسته کند. هدف از تأمین خواسته، جلوگیری از انتقال یا پنهان کردن اموال توسط زوج است تا در صورت صدور حکم قطعی، اموالی برای اجرای حکم وجود داشته باشد.

• اهمیت و کاربرد: با صدور قرار تأمین خواسته، دادگاه می تواند قبل از رسیدگی ماهوی و صدور حکم نهایی، اموال زوج را توقیف کند. این توقیف می تواند به صورت اجرا قبل از ابلاغ باشد، یعنی قبل از اینکه زوج از دادخواست مطالبه مهریه مطلع شود، اموال او توقیف گردد تا فرصت فرار از دین را نداشته باشد.
• شرایط و مراحل درخواست: زوجه باید در دادخواست خود، به صورت جداگانه درخواست تأمین خواسته را مطرح کند و می تواند مبلغی به عنوان خسارت احتمالی سپرده گذاری کند تا این درخواست پذیرفته شود.

روند رسیدگی دادگاه و صدور حکم

پس از ثبت دادخواست و درخواست تأمین خواسته (در صورت لزوم)، مراحل رسیدگی در دادگاه به شرح زیر است:

• تشکیل جلسات رسیدگی: دادگاه جلساتی را برای رسیدگی به پرونده تشکیل می دهد. زوجین یا وکلای آنها در این جلسات حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه می دهند. نقش وکیل متخصص در این مرحله برای ارائه استدلال های حقوقی قوی و مستند بسیار حائز اهمیت است.
• صدور حکم محکومیت: در صورت اثبات حقانیت زوجه، دادگاه حکم به محکومیت زوج به پرداخت مهریه صادر می کند. این حکم می تواند به صورت پرداخت یکجا یا تقسیط باشد، که در بخش اعسار به آن پرداخته خواهد شد.

هزینه های دادرسی: محاسبه و امکان اعسار

هزینه های دادرسی در دادگاه خانواده، نسبت به اجرای ثبت بیشتر است و معمولاً ۳.۵ درصد از میزان مهریه مطالبه شده به عنوان هزینه دادرسی محاسبه می شود. این مبلغ می تواند با توجه به تعداد سکه یا میزان مهریه، قابل توجه باشد. با این حال، زوجه در صورتی که توانایی مالی برای پرداخت این هزینه ها را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، دادخواست «اعسار از پرداخت هزینه دادرسی» را نیز تقدیم کند. در صورت پذیرش اعسار، زوجه موقتاً از پرداخت هزینه دادرسی معاف شده و پرداخت آن به زمان وصول مهریه موکول می شود.

جدول مقایسه روش های مطالبه مهریه: اجرای ثبت در برابر دادگاه

ویژگی	اجرای ثبت اسناد	دادگاه خانواده
نقطه شروع	دفترخانه محل عقد	دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
مدارک اولیه	سند ازدواج، شناسنامه، کارت ملی	همان مدارک + دادخواست و لایحه
هزینه اولیه	کمتر (هزینه اجراییه دفترخانه)	بیشتر (۳.۵٪ مهریه مطالبه شده)
مدت زمان توقیف اموال	معمولاً سریع تر	ممکن است طولانی تر (نیاز به قرار تأمین خواسته)
امکان ممنوع الخروجی	بسیار سریع و مستقل از مبلغ	بعد از صدور حکم قطعی و کندتر
امکان اعسار از هزینه	هزینه خاصی ندارد	دارد (با معرفی شهود و مدارک)
موارد کاربرد	مهریه رسمی، توقیف فوری اموال	عدم نتیجه از ثبت، مهریه عقد موقت، مهریه های پیچیده
حکم جلب	ندارد (فقط توقیف اموال)	تا سقف ۱۱۰ سکه امکان پذیر است

چالش ها، نکات قانونی و حقوقی مهم در مطالبه مهریه

در کنار مراحل قانونی، آگاهی از چالش ها و نکات حقوقی مهمی که ممکن است در مسیر مطالبه مهریه پیش بیاید، ضروری است. این بخش به بررسی جزئیات قانون ۱۱۰ سکه، اعسار، مستثنیات دین و سایر نکات کلیدی می پردازد.

قانون جدید مهریه (۱۱۰ سکه): محدودیت ها و تبعات آن

با تصویب قانون حمایت خانواده جدید (۱۳۹۱) و بخشنامه های مربوط به آن، محدودیتی برای اجرای مهریه در نظر گرفته شده که عموماً با عنوان «قانون ۱۱۰ سکه» شناخته می شود. این قانون تأثیر مهمی بر نحوه وصول مهریه و امکان جلب زوج دارد.

• توضیح کامل قانون ۱۱۰ سکه و تأثیر آن بر حکم جلب مرد: بر اساس این قانون، تنها تا میزان ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) امکان صدور حکم جلب برای زوج وجود دارد. این بدان معناست که اگر زوج توانایی پرداخت ۱۱۰ سکه را نداشته باشد و اعسار وی پذیرفته نشود، می تواند تا این سقف، بازداشت شود. هدف از این قانون، جلوگیری از حبس های طولانی مدت برای زوجین در قبال مهریه های بسیار بالا و غیرمتعارف است.
• وضعیت مهریه های مازاد بر ۱۱۰ سکه: مهریه هایی که بیش از ۱۱۰ سکه تعیین شده اند، همچنان معتبر بوده و زوجه مالک تمامی آن است. اما برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، حکم جلب صادر نخواهد شد و زوجه باید صرفاً از طریق معرفی و توقیف اموال زوج اقدام کند. به عبارت دیگر، برای مهریه های بالاتر از ۱۱۰ سکه، تنها راه وصول، توقیف دارایی های زوج است و امکان اعمال فشار از طریق جلب وجود ندارد.
• بخشنامه جدید قوه قضاییه (۱۴۰۳) و تسهیل مسیر مطالبه: بخشنامه های اخیر قوه قضاییه، از جمله بخشنامه مورخ ۱۴۰۳/۰۷/۲۴، بر لزوم رسیدگی خارج از نوبت به دادخواست های تعدیل اقساط مهریه تأکید دارند. این بخشنامه ها با هدف تسهیل فرآیند مطالبه مهریه و جلوگیری از حبس غیرضروری زوجین، به ویژه در شرایط افزایش غیرمتعارف قیمت سکه، صادر شده اند. بر اساس این بخشنامه ها، دادگاه ها مکلفند با توجه به وسع مالی واقعی زوج، نسبت به تقسیط مهریه و افزایش مهلت های تادیه اقدام کنند. همچنین، بخشنامه جدید، الزام زوجه به ارائه گواهی از اداره اجرای ثبت برای طرح دعوا در خصوص اسناد رسمی را حذف کرده و زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند.

اعسار از پرداخت مهریه: شرایط، روند و پیامدها

یکی از مهم ترین دفاعیات زوج در برابر مطالبه مهریه، ادعای اعسار (ناتوانی مالی) است. اثبات اعسار می تواند به تقسیط مهریه منجر شود.

• نحوه ادعای اعسار توسط زوج: زوجی که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه خانواده تقدیم کند. برای اثبات اعسار، زوج باید مدارکی از جمله لیست کامل اموال خود (منقول و غیرمنقول)، گردش حساب بانکی خود در یک سال گذشته، و معرفی حداقل دو شاهد مطلع از وضعیت مالی خود را به دادگاه ارائه دهد. شهود باید توانایی مالی زوج را تأیید کنند.
• تقسیط مهریه: در صورت پذیرش اعسار زوج توسط دادگاه، مهریه به صورت اقساطی تعیین می شود. دادگاه با در نظر گرفتن شغل، درآمد، اموال موجود، و وضعیت مالی زوج، مبلغ پیش قسط و تعداد و مبلغ اقساط ماهانه را تعیین می کند. میزان اقساط باید به گونه ای باشد که زوج بتواند علاوه بر پرداخت آن، زندگی خود را نیز اداره کند و از حداقل های معیشتی برخوردار باشد.
• عدم توانایی پرداخت پیش قسط یا اقساط: اگر زوج پس از صدور حکم تقسیط، توانایی پرداخت پیش قسط یا اقساط را نداشته باشد، زوجه می تواند درخواست اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی را از دادگاه بخواهد. در این صورت، برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت اقساط، حکم جلب زوج صادر می شود. اما برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، حتی در صورت عدم پرداخت اقساط، حکم جلب صادر نخواهد شد.

مستثنیات دین: چه اموالی قابل توقیف نیستند؟

بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، برخی اموال، تحت عنوان «مستثنیات دین»، از توقیف برای پرداخت بدهی، از جمله مهریه، معاف هستند. این اموال برای حفظ حداقل های زندگی محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی ضروری تلقی می شوند.

• لیست کامل اموال مستثنی از توقیف:
  • منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
  • اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
  • آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
  • کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
  • وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
  • تلفن مورد نیاز مدیون.
  • مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
• تفسیر در شأن: مفهوم در شأن در خصوص منزل مسکونی یا اثاثیه، به معنای متناسب بودن با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و شغلی زوج است. تشخیص این موضوع بر عهده قاضی و کارشناس مربوطه است.

مهریه و ادامه زندگی: آیا می توان مهریه را بدون طلاق گرفت؟

بله، زوجه حق دارد مهریه خود را بدون درخواست طلاق و در طول زندگی مشترک نیز مطالبه کند. این یک حق قانونی و شرعی است و مشروط به جدایی نیست.

• امکان مطالبه مهریه بدون درخواست طلاق: زوجه هر زمان که بخواهد، حتی اگر در منزل مشترک با زوج زندگی می کند، می تواند برای مطالبه مهریه خود اقدام کند. این اقدام ممکن است از طریق اداره ثبت یا دادگاه باشد.
• نکات مهم در مورد تأثیر مطالبه مهریه بر روابط زناشویی و تمکین: هرچند مطالبه مهریه بدون طلاق از نظر قانونی منعی ندارد، اما ممکن است بر روابط عاطفی زوجین تأثیر بگذارد و در برخی موارد، زوج می تواند ادعای عدم تمکین زوجه را مطرح کند (در صورتی که دلیل موجهی برای عدم تمکین وجود نداشته باشد). این موضوع بستگی به شرایط خاص هر پرونده و نحوه مدیریت روابط دارد.

محاسبه مهریه به نرخ روز: چگونه انجام می شود؟

نحوه محاسبه مهریه بسته به نوع آن (سکه یا وجه نقد) متفاوت است.

• ملاک محاسبه مهریه سکه و وجه نقد در زمان وصول:
  • مهریه سکه: اگر مهریه به صورت سکه تعیین شده باشد، ملاک محاسبه، نرخ روز سکه در زمان پرداخت یا وصول آن است، نه تاریخ عقد یا تاریخ مطالبه.
  • مهریه وجه نقد: اگر مهریه به صورت وجه نقد تعیین شده باشد، بر اساس شاخص بانک مرکزی و با توجه به نرخ تورم، به نرخ روز محاسبه و پرداخت می شود.
• نحوه استعلام نرخ روز از مراجع قانونی: برای آگاهی از نرخ روز مهریه (شاخص بانک مرکزی برای وجه نقد و نرخ روز سکه)، می توان به سایت بانک مرکزی یا با شماره ۱۲۹ (سامانه گویای قوه قضاییه) تماس گرفت.

قانون ۱۱۰ سکه، با هدف متعادل سازی تبعات حقوقی مهریه و جلوگیری از حبس های طولانی مدت، تنها امکان جلب زوج را تا این سقف فراهم می آورد. با این حال، زوجه همچنان مالک کل مهریه توافق شده است.

ضمانت پرداخت مهریه در عقدنامه (ضامن): نکات حقوقی

امکان معرفی ضامن برای پرداخت مهریه در عقدنامه وجود دارد. این موضوع می تواند به زوجه اطمینان بیشتری برای وصول مهریه بدهد.

• امکان معرفی ضامن: در صورتی که در زمان عقد نکاح، فردی به عنوان ضامن پرداخت مهریه در سند ازدواج، با امضای خود، تعهد به پرداخت آن را بپذیرد، زوجه می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، از ضامن نیز مطالبه مهریه کند.
• نحوه مطالبه از ضامن: تعهد ضامن می تواند به صورت تضامنی باشد، به این معنی که زوجه حق دارد برای مطالبه مهریه، هم به زوج و هم به ضامن مراجعه کند. این موضوع در پرونده های حقوقی متعددی مورد تأیید قرار گرفته است. لازم است که جزئیات ضمانت به وضوح در سند ازدواج قید شود.

مستثنیات دین، اموالی را شامل می شود که برای حفظ حداقل های زندگی و کرامت انسانی زوج و خانواده اش ضروری است و از توقیف برای پرداخت مهریه معاف هستند. تشخیص مصادیق آن بر عهده قاضی پرونده است.

سوالات متداول

آیا می توان همزمان با مهریه، نفقه و اجرت المثل را هم مطالبه کرد؟

بله، زوجه می تواند به طور همزمان با مطالبه مهریه، برای دریافت نفقه (اعم از گذشته و حال) و اجرت المثل ایام زوجیت نیز اقدام کند. هر یک از این حقوق، دعوای مستقلی محسوب می شوند و می توانند به صورت جداگانه یا در قالب یک دادخواست واحد (با پرداخت هزینه های دادرسی مربوط به هر یک) در دادگاه خانواده مطرح شوند.

مدت زمان تقریبی برای اجرا گذاشتن و وصول مهریه چقدر است؟

مدت زمان اجرا گذاشتن و وصول مهریه به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله روش انتخابی (اجرای ثبت یا دادگاه)، حجم کار مراجع قضایی، میزان همکاری یا مقاومت زوج، پیچیدگی پرونده و وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف. به طور تقریبی، این فرآیند می تواند از چند ماه تا یک سال و حتی بیشتر به طول انجامد. مسیر اجرای ثبت معمولاً در مراحل اولیه توقیف اموال سریع تر است.

اگر زوج قبل از مطالبه، اموال خود را به نام دیگری منتقل کند، چه باید کرد؟ (فرار از دین)

اگر زوج قبل از مطالبه رسمی مهریه و آگاهی از آن، اموال خود را به قصد فرار از پرداخت دین (مهریه) به دیگری منتقل کند، زوجه می تواند دعوای ابطال معامله به قصد فرار از دین را در دادگاه مطرح کند. اثبات قصد فرار از دین و صوری بودن معامله می تواند دشوار باشد و نیاز به مدارک و مستندات قوی (مانند عدم دریافت ثمن معامله، رابطه خویشاوندی با منتقل الیه و…) دارد. با این حال، این یک راهکار قانونی است که زوجه می تواند از آن استفاده کند.

پشیمانی از اجرا گذاشتن مهریه: آیا امکان توقف روند وجود دارد؟

بله، زوجه در هر مرحله از فرآیند مطالبه مهریه، می تواند از درخواست خود صرف نظر کرده و روند اجرایی را متوقف کند. این اقدام می تواند به صورت کتبی به اداره ثبت یا دادگاه اعلام شود. در صورت آشتی یا توافق زوجین، زوجه می تواند با مراجعه به مرجع مربوطه، رضایت خود را اعلام کرده و پرونده مختومه شود. این کار مستلزم پرداخت هیچ هزینه اضافی به اداره ثبت نخواهد بود، مگر اینکه اموال به مزایده رفته و به مرحله وصول رسیده باشد که در این صورت نیم عشر دولتی کسر خواهد شد.

نقش وکیل متخصص در پرونده های مهریه چیست؟

استفاده از وکیل متخصص در پرونده های مهریه مزایای فراوانی دارد. یک وکیل مجرب می تواند:

• مسیر قانونی مناسب (ثبت یا دادگاه) را با توجه به شرایط موکل انتخاب کند.
• مدارک لازم را به درستی جمع آوری و تنظیم کند.
• دادخواست ها و لوایح حقوقی را با دقت و تخصص بالا تنظیم نماید.
• فرآیند شناسایی و توقیف اموال را به صورت مؤثر پیگیری کند.
• در جلسات دادگاه حضور یابد و به بهترین نحو از حقوق موکل دفاع کند.
• در مذاکرات با طرف مقابل، منافع موکل را حفظ نماید.

حضور وکیل می تواند به سرعت و کارایی پرونده کمک شایانی کرده و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند.

آیا برای مهریه ۱۴ سکه هم مراحل مشابهی طی می شود؟

بله، صرف نظر از میزان مهریه (چه ۱۴ سکه، چه بیشتر)، مراحل قانونی برای مطالبه و اجرا گذاشتن مهریه در اصل یکسان است. تنها تفاوت ممکن در هزینه های دادرسی (که بر اساس درصد مهریه محاسبه می شود) و احتمال عدم صدور حکم جلب برای مهریه های پایین تر از ۱۱۰ سکه است (در عمل قضات در برخی موارد برای تعداد سکه های بسیار کم، تمایل به صدور حکم جلب ندارند و صرفاً حکم به پرداخت اقساط می دهند).

چرا برخی از مراجع قضایی، مرد را بابت مهریه جلب نمی کنند؟

عوامل مختلفی می توانند باعث شوند که در برخی موارد، حکم جلب برای زوج صادر نشود:

• قانون ۱۱۰ سکه: همانطور که پیشتر ذکر شد، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه امکان جلب وجود دارد.
• اعسار زوج: اگر زوج اعسار خود را ثابت کرده و دادگاه حکم تقسیط صادر کند، تا زمانی که اقساط را به طور منظم پرداخت می کند، جلب نخواهد شد. جلب تنها در صورت عدم پرداخت اقساط یا پیش قسط و تا سقف ۱۱۰ سکه ممکن است.
• مستثنیات دین: اگر تنها اموال زوج جزو مستثنیات دین باشد و مالی برای توقیف وجود نداشته باشد، جلب او به دلیل عدم پرداخت مهریه توجیه قانونی ندارد، چرا که امکان وصول مهریه از طریق فروش اموال وی میسر نیست.
• رویه قضایی: در برخی شعب دادگاه ها، رویه بر عدم صدور حکم جلب برای مهریه های معوقه، به خصوص در مواردی که مرد توانایی مالی ندارد و خانواده او متضرر می شوند، است. این رویه با هدف کاهش جمعیت زندانیان و بهبود شرایط اجتماعی اتخاذ می شود.

نتیجه گیری: انتخاب آگاهانه، گام اول برای احقاق حق

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه، در قانون و شرع ایران جایگاه ویژه ای دارد. آشنایی با جزئیات مربوط به برای گذاشتن مهریه چه باید کرد برای هر دو طرفین عقد نکاح ضروری است. همانطور که در این مقاله بررسی شد، فرآیند مطالبه مهریه می تواند از دو مسیر اصلی اداره اجرای ثبت اسناد و دادگاه خانواده دنبال شود که هر یک دارای مراحل، مدارک، هزینه ها و ویژگی های خاص خود هستند. انتخاب مسیر مناسب و پیگیری دقیق مراحل قانونی، در گرو داشتن اطلاعات کامل و آگاهی از تمامی ابعاد حقوقی است.

از مفاهیم پایه ای مهریه (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) و شرایط مطالبه آن، تا جزئیات مربوط به قانون ۱۱۰ سکه، اعسار از پرداخت، مستثنیات دین و نحوه محاسبه به نرخ روز، همگی در راستای توانمندسازی شما برای تصمیم گیری آگاهانه ارائه گردید. توصیه قاطع به تمامی افرادی که قصد مطالبه مهریه را دارند یا درگیر پرونده های مهریه هستند، این است که پیش از هر اقدامی، حتماً با یک وکیل متخصص حقوق خانواده مشورت کنند. هر پرونده حقوقی، دارای ظرایف و ویژگی های منحصر به فرد خود است که تنها با مشورت و راهنمایی یک حقوقدان باتجربه می توان بهترین مسیر را برای احقاق حقوق انتخاب و از بروز مشکلات و پیچیدگی های آتی جلوگیری کرد. انتخاب آگاهانه و اقدام به موقع، گام اول و اساسی در احقاق حق مهریه است.