آیا در طلاق غیابی مهریه تعلق میگیرد؟ راهنمای جامع حقوقی برای مطالبه و وصول مهریه
بله، در طلاق غیابی، مهریه به عنوان یک حق مالی مسلم و قانونی برای زن محفوظ است و غیاب مرد در جلسات دادرسی یا عدم آگاهی او از روند طلاق، تأثیری بر اصل استحقاق زن برای دریافت مهریه نخواهد داشت. این حق از زمان انعقاد عقد دائم بر ذمه مرد قرار می گیرد و طلاق غیابی مانعی برای مطالبه و وصول آن ایجاد نمی کند. در ادامه این مقاله، به تفصیل به تمامی جنبه های حقوقی مربوط به مهریه در طلاق غیابی، شرایط مطالبه و روش های وصول آن خواهیم پرداخت.
طلاق، به عنوان یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل حقوقی و اجتماعی، همواره چالش های خاص خود را به همراه دارد. هنگامی که پای طلاق غیابی به میان می آید، ابهامات و نگرانی ها درباره حقوق و تکالیف طرفین، به ویژه حق مهریه، دوچندان می شود. این شرایط نه تنها برای زنی که در غیاب همسرش اقدام به طلاق می کند یا طلاق داده می شود، بلکه برای مردانی که درگیر چنین پرونده هایی هستند نیز سوالات جدی ایجاد می کند. هدف اصلی این محتوا، ارائه پاسخی قاطع، جامع و مستند به این پرسش کلیدی است که «آیا در طلاق غیابی مهریه تعلق می گیرد؟» این مقاله تلاش می کند تا با تبیین دقیق قوانین حقوقی ایران، تمامی جنبه های مرتبط با حق مهریه در شرایط طلاق غیابی را، چه از جانب زن و چه از جانب مرد، با جزئیات کامل و با استناد به موازین قانونی روشن سازد. مقصود، توانمندسازی خوانندگان برای درک کامل حقوق خود، آگاهی از مراحل قانونی مطالبه مهریه، و ارائه راهکارهای عملی برای غلبه بر چالش های احتمالی است تا به عنوان یک مرجع قابل اعتماد و کاربردی عمل کند.
طلاق غیابی چیست؟ درک مقدمات حقوقی
پیش از ورود به بحث اصلی درباره مهریه، لازم است ابتدا به درک دقیق مفهوم «طلاق غیابی» بپردازیم. طلاق غیابی یکی از انواع احکام قضایی است که در آن، دادگاه بدون حضور یکی از طرفین دعوا و یا بدون ارسال لایحه دفاعیه از سوی وی، اقدام به صدور رأی می کند. این نوع طلاق، شرایط و ضوابط خاص خود را دارد که در قانون آیین دادرسی مدنی جمهوری اسلامی ایران به آن اشاره شده است.
تعریف دقیق طلاق غیابی و رأی غیابی
مطابق با ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی (ق.آ.د.م)، «رأی دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع نکرده باشد و یا اخطاریه به او ابلاغ واقعی نشده باشد». بر این اساس، زمانی که یکی از زوجین (خواهان یا خوانده) در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشود و لایحه ای نیز ارائه ندهد، حکم صادره از سوی دادگاه، «رأی غیابی» تلقی می شود.
طلاق غیابی نیز حالتی از طلاق است که در آن، به دلیل عدم حضور یکی از زوجین در فرایند دادرسی و عدم ارائه دفاعیه، حکم طلاق به صورت غیابی صادر می گردد. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی نظیر مجهول المکان بودن، عدم تمایل به حضور در دادگاه، یا حتی خارج از کشور بودن یکی از طرفین رخ دهد. در چنین مواردی، دادگاه با رعایت تشریفات قانونی ابلاغ و اطمینان از عدم دسترسی فرد غایب به جریان دادرسی، اقدام به صدور رأی طلاق می کند.
شرایط قانونی صدور حکم طلاق غیابی
صدور حکم طلاق غیابی منوط به تحقق شرایط خاصی است که از سوی قانون گذار پیش بینی شده اند. این شرایط عمدتاً حول محور عدم حضور و عدم اطلاع کافی فرد غایب از روند دادرسی می چرخند:
- عدم حضور یا ارسال لایحه: فرد خوانده (کسی که دادخواست طلاق علیه او مطرح شده) یا وکیل قانونی او، در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و همچنین هیچ گونه لایحه دفاعیه ای به صورت کتبی ارسال نکرده باشد.
- ابلاغ قانونی: اخطاریه دادگاه باید به صورت صحیح و مطابق با تشریفات قانونی ابلاغ شده باشد. اگر ابلاغ واقعی (تحویل مستقیم اخطاریه به خود فرد) صورت نگرفته باشد و ابلاغ به صورت قانونی (مثلاً به بستگان، یا از طریق آگهی در روزنامه) انجام شده باشد، حکم می تواند غیابی تلقی شود. در صورتی که ابلاغ واقعی صورت گرفته و فرد حاضر نشده باشد، حکم حضوری است، حتی اگر فرد در جلسه حضور نداشته باشد.
- عدم دسترسی به خوانده: در مواردی که آدرس خوانده مشخص نباشد و دادگاه از طریق آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار اقدام به ابلاغ کند و خوانده همچنان مجهول المکان باقی بماند، رأی صادره غیابی خواهد بود.
تفاوت های اساسی طلاق غیابی با طلاق توافقی و طلاق حضوری
برای درک بهتر طلاق غیابی، مقایسه آن با سایر انواع طلاق ضروری است:
- طلاق توافقی: در طلاق توافقی، هر دو زوج با اراده و رضایت کامل، در مورد تمامی مسائل مالی و غیرمالی (از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و اجرت المثل) به توافق می رسند و این توافق به دادگاه ارائه شده و به صورت حکم قطعی صادر می شود. حضور هر دو طرف یا وکلای آن ها در تمام مراحل دادرسی و جلسات مشاوره ضروری است.
- طلاق حضوری: در طلاق حضوری، یکی از زوجین (زن یا مرد) با استناد به دلایل قانونی، درخواست طلاق می دهد و طرف مقابل نیز در جلسات دادگاه حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه می کند. حکم صادره پس از بررسی دلایل و دفاعیات طرفین، به صورت حضوری خواهد بود و غیاب هیچ یک از طرفین مطرح نیست.
- طلاق غیابی: همان طور که شرح داده شد، ویژگی اصلی طلاق غیابی، عدم حضور یا عدم دفاع یکی از طرفین در مراحل دادرسی است. این عدم حضور ممکن است ارادی یا غیرارادی باشد. طلاق غیابی معمولاً به دلیل مجهول المکان بودن یکی از زوجین یا عدم تمایل او به حضور در دادگاه رخ می دهد و نیازمند رعایت تشریفات خاص ابلاغ است. تفاوت اساسی اینجاست که در طلاق غیابی، حق واخواهی (اعتراض به حکم غیابی) برای فرد غایب وجود دارد که مهلت آن ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی یا اطلاع از حکم است.
طلاق غیابی، روشی قانونی برای پایان دادن به زندگی مشترک در شرایطی است که یکی از زوجین امکان یا تمایل به حضور در دادگاه را ندارد. اما باید توجه داشت که این روش، به هیچ وجه حقوق مالی اصلی زن، از جمله مهریه، را از بین نمی برد و صرفاً تشریفات دادرسی و ابلاغ را متفاوت می سازد.
اصل تعلق مهریه در طلاق غیابی: یک حق غیرقابل انکار
در نظام حقوقی ایران، مهریه یک حق مالی مستقل و جزء لاینفک عقد نکاح است که از لحظه جاری شدن صیغه عقد، بر ذمه مرد قرار می گیرد. این حق، فارغ از نوع طلاق (حضوری، توافقی یا غیابی) و با رعایت شرایط قانونی، همواره برای زن محفوظ است. در این بخش، به تبیین قانونی این اصل و موارد احتمالی کاهش یا استثناء آن می پردازیم.
مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل و دینی بر گردن مرد از زمان عقد
مهریه که به آن «صداق» نیز گفته می شود، مالی است که مرد در زمان عقد ازدواج به عنوان هدیه یا نشان صداقت خود به زن می پردازد و یا پرداخت آن را بر عهده می گیرد. این حق مالی، ماهیتی دینی دارد، به این معنا که پس از وقوع عقد نکاح، مرد بدهکار زن محسوب می شود. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، «به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده به صراحت نشان می دهد که مهریه، عندالمطالبه است، یعنی زن هر زمان که بخواهد، می تواند آن را از مرد طلب کند، حتی اگر هنوز زندگی مشترک آغاز نشده باشد. تعلیق یا قید و شرط برای پرداخت مهریه، تنها در صورتی معتبر است که در ضمن عقد یا عقد لازم دیگری ذکر شده باشد (مهریه عندالاستطاعه).
تبیین قانونی: چرا غیابی بودن طلاق بر اصل حق مهریه تأثیر نمی گذارد؟
غیابی بودن طلاق صرفاً به شیوه رسیدگی و صدور حکم از سوی دادگاه مربوط می شود و تأثیری بر ماهیت و اصل حق مهریه ندارد. دلایل این امر در قوانین حقوقی ایران ریشه دارد:
- حق ذاتی زن: مهریه یک حق ذاتی و غیرقابل انکار برای زن است که با وقوع عقد ازدواج محقق می شود. هیچ یک از شرایط بعدی زندگی مشترک، مگر در موارد بسیار محدود و قانونی (مانند بذل مهریه توسط زن)، نمی تواند این حق را از بین ببرد.
- تکلیف قانونی مرد: پرداخت مهریه، تکلیف قانونی مرد است و با غیاب او در دادگاه، این تکلیف ساقط نمی شود. دادگاه مکلف است در هر نوع طلاقی، از جمله طلاق غیابی، تکلیف مهریه و سایر حقوق مالی زن را مشخص کند.
- امکان مطالبه مجزا: حتی اگر در حکم طلاق غیابی به دلیل عدم دسترسی به اموال یا اطلاعات مرد، تکلیف مهریه به طور کامل مشخص نشود، زن حق دارد به صورت جداگانه و با ارائه دادخواست مطالبه مهریه، اقدام به وصول آن نماید. این دادخواست می تواند همزمان با دادخواست طلاق یا پس از آن مطرح شود.
- حمایت قانون از حقوق زن: قانون گذار ایرانی همواره از حقوق مالی و غیرمالی زن در نهاد خانواده حمایت کرده است. سلب حق مهریه به دلیل غیاب مرد، مغایر با این رویکرد حمایتی خواهد بود.
موارد استثنا یا کاهش مهریه (عدم وقوع نزدیکی، بذل مهریه)
اگرچه اصل تعلق مهریه در طلاق غیابی پابرجاست، اما در برخی شرایط خاص، میزان آن ممکن است کاهش یابد یا حتی ساقط شود. این موارد استثنا شامل دو حالت اصلی می شوند:
- عدم وقوع نزدیکی (عدم رابطه زناشویی): بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود و اگر مهریه در عقد معین نشده باشد، زن مستحق مهرالمتعه است.» بنابراین، اگر طلاق غیابی قبل از برقراری رابطه زناشویی میان زوجین اتفاق بیفتد، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه خواهد بود. البته در این حالت نیز لازم است این عدم نزدیکی در دادگاه اثبات شود.
- بذل مهریه (بخشش مهریه توسط زن): زن به صورت داوطلبانه و با اراده آزاد خود، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد ببخشد. این بذل باید به صورت صریح و واضح و در یک سند رسمی یا در متن صلح نامه یا دادخواست طلاق توافقی ثبت شود. در صورتی که زن در ازای دریافت حق طلاق (وکالت در طلاق) یا تسریع در روند طلاق، مهریه خود را بذل کرده باشد، این اقدام در طلاق غیابی نیز معتبر خواهد بود و میزان مهریه با توجه به توافق قبلی، کاهش می یابد یا ساقط می شود.
بجز این دو مورد، هیچ دلیل دیگری نظیر نشوز (عدم تمکین زن) یا ارتکاب جرم توسط زن، نمی تواند به طور مستقیم به سلب حق مهریه منجر شود. این موارد ممکن است بر نفقه و سایر حقوق مالی زن تأثیر بگذارند، اما اصل مهریه را تحت الشعاع قرار نمی دهند.
مهریه در طلاق غیابی از طرف زن (وقتی زن خواهان طلاق است)
وقتی زن خواهان طلاق غیابی است، معمولاً با چالش های بیشتری در اثبات دلایل خود و همچنین مطالبه مهریه مواجه می شود. در این بخش، دلایل موجه زن برای درخواست طلاق غیابی و چگونگی مطالبه مهریه در این شرایط را بررسی می کنیم.
دلایل موجه زن برای درخواست طلاق غیابی
بر خلاف مرد که حق طلاق یک جانبه دارد (ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی)، زن برای درخواست طلاق باید دلایل موجه و مستند به قانون را به دادگاه ارائه دهد. در شرایط غیابی، اثبات این دلایل اهمیت مضاعفی پیدا می کند:
مفقودالاثر بودن مرد
یکی از مهم ترین دلایلی که زن می تواند با استناد به آن درخواست طلاق غیابی دهد، مفقودالاثر بودن همسر است. شرایط قانونی برای این حالت به شرح زیر است:
- اگر مرد به مدت چهار سال تمام مفقودالاثر باشد و خبری از حیات یا ممات او نباشد، زن می تواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای طلاق نماید. دادگاه پس از بررسی و اطمینان از مفقودی، اقدام به انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار می کند و در صورت عدم دستیابی به مرد طی یک سال پس از انتشار اولین آگهی، حکم طلاق را صادر خواهد کرد.
- در برخی شروط ضمن عقد نکاح، ممکن است شرط شده باشد که اگر مرد به مدت شش ماه خانه را ترک کند یا غایب شود، زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که با مراجعه به دادگاه، خود را طلاق دهد. در این صورت، با اثبات غیبت شش ماهه و با استناد به شرط ضمن عقد، زن می تواند اقدام به طلاق نماید.
عدم پرداخت نفقه
نفقه، حق قانونی زن است و بر مرد واجب است که آن را به همسر خود بپردازد. عدم پرداخت نفقه یکی از دلایل عسر و حرج زن محسوب می شود و می تواند مبنای درخواست طلاق غیابی قرار گیرد:
- اگر مرد به مدت حداقل شش ماه متوالی نفقه همسر خود را بدون عذر موجه پرداخت نکند، زن می تواند با اثبات این موضوع در دادگاه، درخواست طلاق نماید.
- اثبات عدم پرداخت نفقه معمولاً با ارائه مدارکی نظیر اظهارنامه های قضایی، گواهی بانک مبنی بر عدم واریز، و شهادت شهود صورت می گیرد. دادگاه پس از احراز عدم پرداخت نفقه، حکم طلاق را صادر می کند.
عسر و حرج
عسر و حرج به معنای وضعیت دشوار و طاقت فرسایی است که ادامه زندگی مشترک را برای زن غیرممکن یا بسیار سخت می کند. ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی بیان می دارد: «عسر و حرج عبارت از به وجود آمدن وضعیتی است که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه سازد و تحمل آن مشکل باشد.» مصادیق عسر و حرج متنوع هستند و اثبات آن ها در دادگاه اهمیت زیادی دارد:
- سوءرفتار و ضرب و شتم: بدرفتاری، خشونت فیزیکی یا روانی مستمر مرد نسبت به زن.
- اعتیاد مضر: اعتیاد مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد کند.
- بیماری صعب العلاج: ابتلای مرد به بیماری های لاعلاج که زندگی مشترک را مختل سازد.
- ترک زندگی مشترک: ترک منزل توسط مرد به مدت حداقل شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در طول یک سال بدون عذر موجه.
- حبس طولانی مدت: محکومیت قطعی مرد به حبس از ۵ سال به بالا.
برای اثبات عسر و حرج، زن باید مدارک و مستندات کافی (نظیر گزارش پزشکی قانونی، شهادت شهود، احکام قضایی) را به دادگاه ارائه دهد. در صورت غیاب مرد، این اثبات از طریق مدارک محکم و مستندات قانونی اهمیت دوچندان پیدا می کند.
داشتن حق طلاق (وکالت در طلاق)
در برخی موارد، زن از ابتدا و در ضمن عقد، از مرد وکالت در طلاق (حق طلاق) را دریافت کرده است. این وکالتنامه باید رسمی و بلاعزل باشد. در این صورت، زن می تواند بدون نیاز به اثبات دلایل عسر و حرج یا نشوز مرد، و تنها با استناد به وکالتنامه، خود را مطلقه کند. اگر مرد در این شرایط حاضر به همکاری نباشد و در جلسات دادگاه شرکت نکند، زن می تواند از طریق وکیل خود اقدام به طلاق نماید که در این حالت نیز ممکن است روند به صورت غیابی پیش برود. وضعیت مهریه در این حالت تابع توافقات طرفین در وکالتنامه (مثلاً بذل بخشی از مهریه در ازای حق طلاق) خواهد بود، اما در صورت عدم توافق خاص، مهریه کماکان به طور کامل به زن تعلق می گیرد.
چگونگی مطالبه و وصول مهریه توسط زن در این شرایط
پس از صدور حکم طلاق غیابی، زن می تواند برای مطالبه و وصول مهریه خود اقدام کند. این فرآیند به دلیل غیاب مرد ممکن است پیچیدگی هایی داشته باشد، اما قانون راهکارهای مشخصی را پیش بینی کرده است:
توقیف اموال
اگر مرد دارای اموال منقول (مانند حساب بانکی، خودرو) یا غیرمنقول (مانند ملک، زمین) باشد، زن می تواند همزمان با دادخواست طلاق یا پس از آن، دادخواست توقیف اموال را نیز مطرح کند. در این صورت، دادگاه با استعلام از مراجع مربوطه (سازمان ثبت اسناد و املاک، بانک مرکزی، اداره راهنمایی و رانندگی) اموال مرد را شناسایی کرده و دستور توقیف آن ها را صادر می کند. پس از توقیف، اموال به مزایده گذاشته شده و مهریه زن از محل فروش آن ها پرداخت می شود.
صدور حکم جلب
در صورتی که مرد مالی برای توقیف نداشته باشد و پس از صدور حکم مهریه، از پرداخت آن امتناع ورزد، زن می تواند درخواست صدور حکم جلب او را مطرح کند. این حکم در صورت شناسایی محل اقامت مرد به اجرا در می آید و او تا زمان پرداخت مهریه یا توافق بر نحوه پرداخت، بازداشت خواهد شد. البته برای درخواست حکم جلب، لازم است مرد از وضعیت مالی مناسبی برخوردار باشد و عدم پرداخت مهریه به دلیل تمکن مالی و امتناع صورت گیرد.
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
اگر مرد پس از صدور حکم مهریه، ادعا کند که توانایی مالی برای پرداخت یک جای آن را ندارد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی توان مالی مرد (از طریق استعلام از مراجع مختلف، تحقیق از شهود، بررسی گردش مالی)، در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این حالت، مرد مهریه را به صورت پیش پرداخت (پیش قسط) و اقساط ماهانه پرداخت خواهد کرد.
نقش حیاتی وکیل متخصص در پرونده طلاق غیابی از طرف زن
به دلیل پیچیدگی های حقوقی، نیاز به اثبات دقیق دلایل، و فرآیندهای دشوار ابلاغ و وصول مهریه در طلاق غیابی، بهره گیری از یک وکیل متخصص حقوق خانواده و مهریه، نه تنها توصیه می شود، بلکه حیاتی است. وکیل متخصص می تواند:
- به جمع آوری و ارائه مستندات لازم برای اثبات دلایل طلاق کمک کند.
- فرآیند ابلاغ قانونی به مرد غایب را به درستی پیگیری کند.
- مراحل شناسایی و توقیف اموال مرد را تسریع بخشد.
- در صورت نیاز به دادخواست اعسار، از حقوق زن در دادگاه دفاع کند.
- با آگاهی از آخرین قوانین و رویه های قضایی، شانس موفقیت پرونده را افزایش دهد و از طولانی شدن بی مورد آن جلوگیری کند.
مهریه در طلاق غیابی از طرف مرد (وقتی مرد خواهان طلاق است)
مرد در نظام حقوقی ایران، حق طلاق دارد و می تواند بدون ارائه دلیل خاصی همسر خود را طلاق دهد. اما این حق، مشروط به پرداخت تمامی حقوق مالی زن است. در شرایطی که مرد خواهان طلاق غیابی است، تکلیف مهریه و سایر حقوق مالی زن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
حق قانونی مرد برای طلاق بدون ارائه دلیل (ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی)
ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «مرد می تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون، با مراجعه به دادگاه، تقاضای طلاق همسر خود را بنماید.» این ماده به مرد حق می دهد که با اراده خود، اقدام به طلاق همسرش کند. البته در اصلاحات اخیر، این حق مشروط به مراجعه به دادگاه و طی مراحل قانونی شده است و دادگاه باید تلاش برای ایجاد سازش کند. در صورتی که مرد اقدام به درخواست طلاق کند و زن در جلسات دادگاه حاضر نشود یا ابلاغ واقعی به او صورت نگیرد، حکم طلاق به صورت غیابی صادر خواهد شد.
مهم این است که حتی در این حالت، حق طلاق مرد به معنای نادیده گرفتن حقوق مالی زن نیست. دادگاه پیش از صدور گواهی عدم امکان سازش (که برای ثبت طلاق لازم است)، مرد را مکلف به تعیین تکلیف مهریه، نفقه و سایر حقوق مالی زن می کند. اگر مرد در پرداخت این حقوق کوتاهی کند، دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر نخواهد کرد.
تکالیف مالی مرد
در طلاق غیابی از طرف مرد، مرد موظف به پرداخت تمامی حقوق مالی زن است که شامل موارد زیر می شود:
پرداخت کامل مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)
مهریه، به عنوان اولین و مهم ترین حق مالی زن، باید به طور کامل پرداخت شود. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، مرد موظف به پرداخت آن به محض درخواست زن است. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه اثبات کند. در هر دو حالت، غیابی بودن طلاق تأثیری در اصل تعلق مهریه ندارد.
پرداخت نفقه معوقه و نفقه ایام عده
- نفقه معوقه: مرد موظف به پرداخت تمامی نفقه معوقه (نفقه ای که در گذشته پرداخت نکرده است) به زن است، مشروط بر اینکه زن ناشزه نباشد.
- نفقه ایام عده: پس از طلاق، زن باید دوران عده را بگذراند. در طول این مدت، مرد موظف به پرداخت نفقه زن است، مگر اینکه طلاق بائن باشد و زن باردار نباشد. در طلاق رجعی، حتی اگر زن ناشزه باشد، باز هم مستحق نفقه ایام عده است.
پرداخت اجرت المثل ایام زندگی مشترک و نحله
- اجرت المثل: بر اساس قانون حمایت خانواده، اگر زن در طول زندگی مشترک کارهایی را که شرعاً بر عهده او نبوده (مانند خانه داری، نگهداری فرزندان) به دستور مرد و بدون قصد تبرع (بدون قصد مجانی بودن) انجام داده باشد، مستحق دریافت اجرت المثل است. دادگاه با نظر کارشناس، میزان اجرت المثل را تعیین می کند.
- نحله: در صورتی که امکان تعیین اجرت المثل وجود نداشته باشد، دادگاه می تواند با توجه به مدت زندگی مشترک و نوع کارهایی که زن انجام داده است، مبلغی را به عنوان نحله برای زن تعیین کند.
شرط تنصیف اموال (تا نصف دارایی کسب شده در طول زندگی مشترک)
شرط تنصیف اموال که در عقدنامه های رسمی ذکر می شود، به زن این حق را می دهد که در صورت طلاق از طرف مرد (و نه تقصیر زن در طلاق)، تا نصف اموالی که مرد در طول زندگی مشترک و با تلاش خود به دست آورده است، مالک شود. این شرط فقط در صورتی قابل اجراست که:
- طلاق به درخواست مرد باشد.
- زن در انجام وظایف زناشویی خود کوتاهی نکرده باشد (ناشزه نباشد).
- این شرط در عقدنامه قید و امضا شده باشد.
نحوه ابلاغ حکم طلاق غیابی به زن و ثبت آن
پس از صدور حکم طلاق غیابی از طرف مرد، دادگاه موظف است این حکم را به زن ابلاغ کند. این ابلاغ می تواند از طریق نشانی آخرین محل اقامت زن، یا در صورت مجهول المکان بودن او، از طریق آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار صورت گیرد. پس از ابلاغ و قطعی شدن حکم (بعد از طی مهلت واخواهی، تجدیدنظر و فرجام خواهی)، مرد می تواند با در دست داشتن گواهی عدم امکان سازش و حکم قطعی طلاق، به یکی از دفاتر رسمی طلاق مراجعه و نسبت به ثبت طلاق اقدام کند. دفترخانه نیز موظف است این طلاق را در شناسنامه زوجین ثبت نماید.
امکان واخواهی و اعتراض زن به حکم طلاق غیابی صادر شده علیه او
از آنجایی که حکم طلاق به صورت غیابی صادر شده، زن حق دارد به آن اعتراض کند. این اعتراض به «واخواهی» معروف است و مهلت آن ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی حکم یا تاریخ اطلاع زن از حکم غیابی است. زن می تواند با ارائه واخواهی، در دادگاه حضور یافته و دفاعیات خود را ارائه کند. اگر واخواهی زن پذیرفته شود، پرونده مجدداً رسیدگی خواهد شد. علاوه بر واخواهی، زن حق تجدیدنظرخواهی (در مهلت ۲۰ روزه پس از ابلاغ رأی بدوی) و فرجام خواهی (در مهلت ۲۰ روزه پس از ابلاغ رأی تجدیدنظر) را نیز دارد.
شرایط خاص و نکات حقوقی تکمیلی در مورد مهریه در طلاق غیابی
در کنار اصول کلی، برخی شرایط خاص حقوقی نیز وجود دارند که می توانند بر وضعیت مهریه در طلاق غیابی تأثیرگذار باشند. آگاهی از این نکات برای تمامی افراد درگیر در این نوع پرونده ها ضروری است.
وضعیت مهریه در صورت عدم تعیین در عقدنامه (مهرالمثل، مهرالمتعه)
در برخی موارد نادر، ممکن است در عقدنامه، مهریه ای برای زن تعیین نشده باشد. در این صورت، تکلیف مهریه به شرح زیر خواهد بود:
- مهرالمثل: اگر مهریه در عقد تعیین نشده باشد و نزدیکی بین زن و مرد واقع شده باشد، زن مستحق «مهرالمثل» است. مهرالمثل با توجه به شئونات و وضعیت خانوادگی زن، عرف و عادت جامعه، سن، تحصیلات و سایر شرایط مشابه او توسط کارشناس دادگستری تعیین می شود.
- مهرالمتعه: اگر مهریه در عقد تعیین نشده باشد و نزدیکی نیز بین زن و مرد واقع نشده باشد، زن مستحق «مهرالمتعه» است. مهرالمتعه با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد توسط دادگاه تعیین می گردد.
در طلاق غیابی نیز این قواعد اعمال می شوند و عدم تعیین مهریه در عقدنامه به معنای سلب حق مهریه نیست، بلکه تنها نحوه تعیین آن را متفاوت می سازد.
طلاق غیابی و بحث «ناشزگی» زن: تأثیر آن بر مهریه و نفقه
ناشزگی به معنای عدم تمکین زن از وظایف شرعی و قانونی خود در قبال همسر است، بدون داشتن عذر موجه. این عدم تمکین ممکن است شامل عدم سکونت در منزل مشترک، عدم برقراری رابطه زناشویی، یا هر گونه سرپیچی از وظایف زناشویی باشد. اثبات ناشزگی زن توسط مرد در دادگاه، تأثیرات مهمی بر حقوق مالی زن دارد:
- تأثیر بر نفقه: مهم ترین تأثیر ناشزگی بر نفقه است. زن ناشزه حق دریافت نفقه را ندارد.
- تأثیر بر مهریه: ناشزگی به خودی خود باعث سقوط مهریه نمی شود و زن ناشزه کماکان مستحق دریافت کامل مهریه است. تنها استثنا، حالتی است که زن در ازای دریافت حق طلاق، مهریه را بذل کرده باشد.
بنابراین، حتی در طلاق غیابی نیز اگر مرد بتواند ناشزگی زن را اثبات کند، صرفاً می تواند از پرداخت نفقه معوقه و جاری او معاف شود، اما حق مهریه او همچنان پابرجاست.
طلاق غیابی زوجین مقیم خارج از کشور و چالش های حقوقی مهریه
وقتی یکی از زوجین یا هر دو در خارج از کشور اقامت دارند، طلاق غیابی و مطالبه مهریه با چالش های حقوقی خاصی همراه می شود:
- اعتبار حکم: حکم طلاق غیابی صادر شده در ایران ممکن است در کشورهای دیگر به راحتی به رسمیت شناخته نشود و نیاز به طی مراحل تأیید و تنفیذ در مراجع قضایی آن کشور داشته باشد.
- اجرای حکم در کشورهای دیگر: شناسایی و توقیف اموال مرد در خارج از کشور برای وصول مهریه، نیازمند آگاهی از قوانین بین الملل و همکاری با وکلای بین المللی است که فرآیندی پیچیده و زمان بر است.
- ابلاغ قانونی: ابلاغ اخطاریه های دادگاه به فرد مقیم خارج از کشور معمولاً از طریق وزارت امور خارجه و سفارتخانه ها یا کنسولگری های ایران انجام می شود که زمان بر است و می تواند به طولانی شدن فرآیند طلاق غیابی منجر شود.
در این موارد، مشاوره با وکیل بین المللی و متخصص در حقوق خانواده که به قوانین هر دو کشور آشنایی دارد، بسیار ضروری است.
تأثیر شروط ضمن عقد بر وضعیت مهریه در طلاق غیابی
شروط ضمن عقد نکاح، توافقاتی هستند که زوجین در زمان عقد (یا با عقد لازم دیگر) امضا می کنند و می توانند بر حقوق و تکالیف آن ها در زندگی مشترک و حتی طلاق تأثیر بگذارند. این شروط می توانند در وضعیت مهریه در طلاق غیابی نیز نقش داشته باشند:
- شرط تنصیف دارایی: اگر مرد این شرط را امضا کرده باشد، زن می تواند در صورت طلاق غیابی از طرف مرد (و عدم تقصیر زن)، تا نصف اموال کسب شده در طول زندگی مشترک را مطالبه کند.
- شرط حق طلاق: اگر زن وکالت در طلاق داشته باشد، ممکن است در ضمن این وکالتنامه، توافقاتی در مورد مهریه (مثلاً بذل بخشی از آن) صورت گرفته باشد که در طلاق غیابی نیز معتبر خواهد بود.
- سایر شروط: هر شرط دیگری که به صورت قانونی و صحیح در عقدنامه گنجانده شده باشد و بر مهریه یا نحوه پرداخت آن تأثیر بگذارد، در طلاق غیابی نیز رعایت خواهد شد. به عنوان مثال، اگر شرط شده باشد که در صورت غیبت طولانی مدت مرد، مهریه به صورت تمام و کمال و فوری پرداخت شود، این شرط معتبر است.
همواره توصیه می شود شروط ضمن عقد با دقت مطالعه و در صورت نیاز با مشاوره حقوقی تکمیل شوند تا از بروز ابهامات و اختلافات در آینده جلوگیری شود.
مراحل اجرایی مطالبه مهریه در طلاق غیابی: گام به گام
مطالبه و وصول مهریه در طلاق غیابی، نیازمند طی مراحل قانونی مشخصی است. آگاهی از این مراحل برای زنانی که در این شرایط قرار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
ثبت دادخواست مطالبه مهریه در دفاتر خدمات قضایی
اولین گام برای مطالبه مهریه، ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. زن (یا وکیل او) باید با مراجعه به این دفاتر، فرم دادخواست مطالبه مهریه را تکمیل و ثبت نماید. در این مرحله، تمامی اطلاعات مربوط به زوجین، میزان مهریه، و همچنین دلایل و مستندات لازم باید ارائه شود.
مدارک لازم برای دادخواست مهریه
برای ثبت دادخواست مطالبه مهریه، ارائه مدارک زیر ضروری است:
- سند ازدواج (عقدنامه): مهم ترین مدرک برای اثبات وجود مهریه.
- شناسنامه و کارت ملی: مدارک هویتی زن.
- حکم طلاق غیابی قطعی: اگر حکم طلاق قبلاً صادر و قطعی شده باشد.
- مدارک اثبات تمکن مالی مرد (در صورت عندالاستطاعه بودن مهریه): مانند سند مالکیت اموال، فیش حقوقی، گواهی بانکی.
- مدارک مربوط به وکالتنامه (در صورت داشتن وکیل): وکالتنامه رسمی وکیل.
- لیست اموال مرد (در صورت امکان توقیف): اطلاعات دقیق از حساب های بانکی، پلاک خودرو، اسناد ملک و …
فرآیند دادرسی و صدور حکم
پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. دادگاه اخطاریه های لازم را برای مرد ارسال می کند. از آنجایی که طلاق غیابی است، ممکن است ابلاغ به صورت قانونی (از طریق آگهی) صورت گیرد. در جلسات دادگاه، زن یا وکیل او باید حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه دهند. دادگاه پس از بررسی مدارک و مستندات، حکم به پرداخت مهریه را صادر خواهد کرد. در صورت عدم حضور مرد و عدم ارائه دفاعیه، حکم مهریه نیز به صورت غیابی صادر می شود.
اخذ اجراییه و پیگیری وصول مهریه
پس از قطعی شدن حکم مهریه (بعد از طی مراحل واخواهی و تجدیدنظر، در صورت اعتراض)، زن می تواند از دادگاه درخواست «صدور اجراییه» کند. اجراییه، سندی است که به زن اجازه می دهد تا با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، نسبت به وصول مهریه خود اقدام نماید. در این مرحله، واحد اجرای احکام با شناسایی اموال مرد (از طریق استعلام از بانک ها، اداره ثبت، راهور و …) و توقیف آن ها، مهریه را از محل فروش اموال یا حساب های بانکی مرد پرداخت می کند. در صورت عدم وجود مال، امکان درخواست حکم جلب مرد (با رعایت شرایط قانونی) یا درخواست تقسیط مهریه از سوی مرد وجود دارد.
هزینه های دادرسی و وکالت
مطالبه مهریه، مانند هر فرآیند قضایی دیگر، مستلزم پرداخت هزینه های دادرسی است. این هزینه ها شامل هزینه ثبت دادخواست، هزینه اوراق قضایی، هزینه کارشناسی (در صورت لزوم)، و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) می شود. در بسیاری از موارد، هزینه دادرسی مهریه بر اساس مبلغ مهریه تعیین می شود و این هزینه معمولاً در نهایت بر عهده مرد خواهد بود. زن می تواند از دادگاه درخواست کند که هزینه های دادرسی را نیز از مرد مطالبه کند.
مدت زمان و چالش های احتمالی در وصول مهریه غیابی
وصول مهریه در طلاق غیابی، به دلیل عدم حضور یکی از طرفین و پیچیدگی های مرتبط با ابلاغ و شناسایی اموال، ممکن است زمان بر باشد و با چالش هایی همراه گردد. درک این موارد به مدیریت انتظارات و برنامه ریزی بهتر کمک می کند.
زمان بر بودن فرآیند و عوامل مؤثر بر طولانی شدن آن
فرآیند طلاق غیابی و متعاقباً مطالبه مهریه، معمولاً طولانی تر از طلاق حضوری یا توافقی است. عوامل متعددی بر مدت زمان این فرآیند تأثیر می گذارند:
- تشریفات ابلاغ غیابی: در صورت مجهول المکان بودن مرد، ابلاغ از طریق انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار صورت می گیرد که خود نیازمند زمان است. هر بار ابلاغ ممکن است چندین هفته به طول انجامد.
- مهلت واخواهی، تجدیدنظر و فرجام خواهی: پس از صدور هر حکم غیابی (چه حکم طلاق و چه حکم مهریه)، طرف غایب دارای مهلت های قانونی (۲۰ روز برای واخواهی، ۲۰ روز برای تجدیدنظر و ۲۰ روز برای فرجام خواهی) برای اعتراض است. این مهلت ها می تواند فرآیند را ماه ها به تأخیر بیندازد.
- شناسایی و توقیف اموال: فرآیند استعلام از مراجع مختلف برای شناسایی اموال مرد و سپس توقیف آن ها، خود نیازمند زمان و پیگیری است.
- شلوغی مراجع قضایی: حجم بالای پرونده ها در دادگاه ها و واحد اجرای احکام نیز می تواند به طولانی شدن رسیدگی منجر شود.
به طور کلی، نمی توان زمان مشخصی را برای تمامی پرونده ها تعیین کرد، اما یک پرونده طلاق غیابی همراه با مطالبه مهریه، می تواند از چند ماه تا چندین سال به طول انجامد.
چالش های شناسایی و توقیف اموال در غیاب مرد
یکی از بزرگ ترین چالش ها در وصول مهریه غیابی، شناسایی و توقیف اموال مرد است، به ویژه اگر او مجهول المکان باشد یا عمداً اموال خود را پنهان کرده باشد:
- عدم دسترسی به اطلاعات مالی: در غیاب مرد، دسترسی به اطلاعات دقیق حساب های بانکی، اموال ثبت شده به نام او، و سایر دارایی ها دشوار است.
- انتقال اموال: مرد ممکن است پیش از صدور حکم یا اطلاع از دادخواست، اقدام به انتقال اموال خود به نام اشخاص دیگر کند تا از پرداخت مهریه فرار کند. در این صورت، زن باید دادخواست ابطال معامله صوری یا اعاده به وضعیت سابق را نیز مطرح کند که خود نیازمند فرآیند قضایی جداگانه است.
- اموال در خارج از کشور: همان طور که پیشتر اشاره شد، شناسایی و توقیف اموال در خارج از کشور، پیچیدگی های بین المللی فراوانی دارد.
اهمیت پیگیری مداوم و مشاوره تخصصی حقوقی
با توجه به چالش های ذکر شده، پیگیری مداوم پرونده از سوی زن (یا وکیل او) و بهره مندی از مشاوره تخصصی حقوقی، اهمیت ویژه ای دارد. یک وکیل باتجربه می تواند:
- در تمامی مراحل، از ثبت دادخواست تا اجرای حکم، راهنمایی و مشاوره لازم را ارائه دهد.
- با استفاده از دانش و تجربه خود، راهکارهای قانونی برای غلبه بر چالش های شناسایی و توقیف اموال را پیدا کند.
- از حقوق زن در برابر دادخواست اعسار مرد یا تلاش او برای پنهان کردن اموال، دفاع کند.
- فرآیند دادرسی را به طور فعال پیگیری کرده و از اتلاف وقت و طولانی شدن بی مورد پرونده جلوگیری نماید.
در واقع، در پرونده های طلاق غیابی و مطالبه مهریه، حضور یک وکیل متخصص می تواند تفاوت قابل توجهی در نتیجه و سرعت رسیدگی ایجاد کند و به حصول بهترین نتیجه برای زن کمک نماید.
نتیجه گیری و توصیه پایانی
همان طور که در این مقاله به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت، مهریه یک حق مالی ذاتی و مستقل برای زن است که با وقوع عقد ازدواج بر ذمه مرد قرار می گیرد. این حق، فارغ از نوع طلاق (حضوری، توافقی یا غیابی) و با رعایت شرایط قانونی، همواره برای زن محفوظ بوده و غیاب مرد در جلسات دادرسی یا عدم آگاهی او از روند طلاق، تأثیری بر اصل استحقاق زن برای دریافت مهریه نخواهد داشت.
در طلاق غیابی از طرف زن، او می تواند با اثبات دلایل موجهی نظیر مفقودالاثر بودن مرد، عدم پرداخت نفقه، عسر و حرج و یا با داشتن حق طلاق (وکالت در طلاق)، درخواست طلاق و همزمان مطالبه مهریه خود را مطرح کند. در این شرایط، راهکارهایی مانند توقیف اموال، صدور حکم جلب (در صورت تمکن مالی مرد و عدم پرداخت) و یا بررسی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (در صورت ناتوانی مالی مرد) پیش بینی شده اند. همچنین، در طلاق غیابی از طرف مرد نیز، مرد موظف به پرداخت تمامی حقوق مالی زن از جمله مهریه کامل، نفقه معوقه و نفقه ایام عده، اجرت المثل و نحله، و در صورت وجود شرایط، شرط تنصیف اموال است.
پیچیدگی های حقوقی، تشریفات ابلاغ غیابی، و چالش های شناسایی و توقیف اموال، این نوع پرونده ها را زمان بر و دشوار می سازد. از این رو، اکیداً توصیه می شود که افراد درگیر با پرونده های طلاق غیابی و مطالبه مهریه، حتماً از مشاوره و وکالت متخصصین حقوق خانواده و مهریه بهره مند شوند. یک وکیل مجرب می تواند با دانش و تجربه خود، از حقوق موکل خود به بهترین شکل دفاع کرده، فرآیندهای قانونی را تسریع بخشد، و در مسیر پر فراز و نشیب وصول مهریه، راهنمایی های لازم را ارائه دهد. این اقدام نه تنها شانس موفقیت پرونده را افزایش می دهد، بلکه از تحمیل فشارهای روانی و مالی بیش از حد به طرفین نیز جلوگیری می کند.
سوالات متداول (FAQ)
آیا بعد از طلاق غیابی، زن می تواند اموال مرد را توقیف کند؟
بله، پس از صدور حکم قطعی مهریه در طلاق غیابی، زن می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد را برای وصول مهریه خود مطرح کند. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، خودرو، ملک و سایر دارایی های قابل توقیف باشد.
مدت زمان رسیدگی به پرونده مهریه در طلاق غیابی چقدر است؟
مدت زمان رسیدگی به پرونده مهریه در طلاق غیابی متغیر است و به عواملی مانند مجهول المکان بودن مرد، پیچیدگی ابلاغ، اعتراضات احتمالی به حکم (واخواهی، تجدیدنظر، فرجام خواهی)، و فرآیند شناسایی و توقیف اموال بستگی دارد. این فرآیند ممکن است از چند ماه تا چندین سال به طول انجامد.
در طلاق غیابی از شوهر زندانی، مهریه تعلق می گیرد؟
بله، محکومیت قطعی مرد به حبس های طولانی مدت (معمولاً ۵ سال به بالا) یکی از مصادیق عسر و حرج زن محسوب می شود و زن می تواند با استناد به آن درخواست طلاق غیابی دهد. در این شرایط نیز مهریه به طور کامل به زن تعلق می گیرد و او می تواند از طریق اموال مرد یا در صورت عدم وجود اموال، پس از آزادی مرد، اقدام به مطالبه و وصول مهریه کند.
آیا در طلاق غیابی، نفقه و اجرت المثل هم به زن تعلق می گیرد؟
بله، علاوه بر مهریه، نفقه معوقه (در صورت عدم پرداخت قبلی و عدم ناشزگی زن) و همچنین نفقه ایام عده (در طلاق رجعی) به زن تعلق می گیرد. اجرت المثل ایام زندگی مشترک نیز در صورتی که زن کارهایی را بدون قصد تبرع انجام داده باشد، به او پرداخت خواهد شد. نحله نیز در شرایطی که تعیین اجرت المثل ممکن نباشد، توسط دادگاه تعیین می شود.
اگر مرد اموالی نداشته باشد، زن چگونه می تواند مهریه خود را بگیرد؟
در صورتی که مرد مالی برای توقیف نداشته باشد و توانایی پرداخت یک جای مهریه را نیز نداشته باشد، زن می تواند حکم جلب او را (با رعایت شرایط قانونی) دریافت کند. همچنین، مرد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه ارائه دهد که در صورت تأیید دادگاه، مهریه به صورت اقساط (پیش قسط و اقساط ماهانه) پرداخت خواهد شد. در هر حال، دین مهریه بر ذمه مرد باقی می ماند.
آیا مرد می تواند در طلاق غیابی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه بدهد؟
بله، حتی در طلاق غیابی نیز مرد می تواند پس از صدور حکم مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه توان مالی او را بررسی کرده و در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند.
ثبت طلاق غیابی در شناسنامه و وضعیت مهریه پس از آن چگونه است؟
پس از قطعی شدن حکم طلاق غیابی، این طلاق در شناسنامه زوجین ثبت می شود. ثبت طلاق در شناسنامه تأثیری بر حق مهریه ندارد و زن کماکان می تواند مهریه خود را مطالبه کند. در شناسنامه زن، عنوان «مطلقه» درج می شود.
تفاوت مهریه در طلاق غیابی از طرف زن و از طرف مرد چیست؟
اصل تعلق مهریه در هر دو حالت ثابت است. تفاوت اصلی در دلایل و شرایط درخواست طلاق است. در طلاق از طرف زن، زن باید دلایل موجهی مانند عسر و حرج یا مفقودالاثر بودن مرد را اثبات کند، در حالی که مرد می تواند بدون دلیل خاص درخواست طلاق دهد. در هر دو حالت، مرد موظف به پرداخت مهریه است.
اگر زن حق طلاق داشته باشد، آیا مهریه در طلاق غیابی همچنان پابرجاست؟
بله، اگر زن وکالت بلاعزل در طلاق داشته باشد و به دلیل عدم حضور مرد، طلاق به صورت غیابی انجام شود، مهریه او کماکان پابرجاست، مگر اینکه در متن وکالتنامه یا توافقات قبلی، زن بخشی یا تمام مهریه خود را در ازای دریافت حق طلاق بذل کرده باشد.
آیا حکم طلاق غیابی قابل اعتراض است؟
بله، حکم طلاق غیابی قابل اعتراض است. فردی که حکم علیه او به صورت غیابی صادر شده، حق «واخواهی» (اعتراض در همان دادگاه صادرکننده رأی) را دارد که مهلت آن ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی یا اطلاع از حکم است. علاوه بر واخواهی، امکان «تجدیدنظرخواهی» در دادگاه تجدیدنظر و «فرجام خواهی» در دیوان عالی کشور نیز وجود دارد.